Gure planetaren gainazaleko paisaia ezagutzen dugu, ozeanoaren hondoa ezagutzen saiatzen gara, baita beste planeta batzuk ere, baina gutxi dakigu Lurraren azalaren azpian zer dagoenaz. Jardunaldien edizio honetan Lurpean jarriko da arreta, bertan bizitzeko zoru sendoa eskaintzen digun planetaren zatia da, bizirauteko ezinbesteko baliabideak eskaintzen dizkiguna, hala nola materialak, ura edo energia, lurpeko bizitza, edertasuna edota klima-aldaketaren erronka handiari aurre egiteko irtenbideak.

Hainbat diziplina geologikoetatik lurpearen ikerketara egiten diren hurbilketak erakusteko asmoz, apirilaren 9, 10 eta 12an "Geologia olerkarientzat, miopeentzat eta despistatuentzat. Lurpekoa ikusgai" jardunaldiak antolatu dira. Ekitaldia asteartean, hilak 9, eta asteazkenean, hilak 10, izango da, 16:30etik aurrera, UPV/EHUren Bilboko Bizkaia Aretoa eraikineko Baroja aretoan, eta aurrez aurre zein streaming bidez jarraitu ahal izango da, EiTBren Kosmos kanalaren bidez. Ostiralean, hilak 12, Gallartako (Bizkaia) meatzeak bisitatuko dira. Hitzaldi eta azalpenak gazteleraz emango dira.

Ekimen hau Euskal Herriko Unibertsitateko (UPV/EHU) Zientzia eta Teknologia Fakultateko Hidro-Ingurumen Prozesuak (HGI) (IT: 1678/22) ikerketa-taldeak antolatu du, eta honako hauen laguntza izan du: Bizkaiko Campuseko Errektoreordetza, Euskal Kostaldeko Geoparkea, Energiaren Euskal Erakundea (EEE), Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa (Gallarta), Ekoetxea Meatzaldea (Gallarta) eta UPV/EHUko Kultura Zientifikoko Katedra.

Lehenengo jardunaldia apirilaren 9an izango da, asteartearekin, eta hiru hitzaldi izango ditu. Lehenengoan, José Francisco Mediato geologoak CO2 edo H2 gasen biltegiratze geologikoa zertan datzan azalduko digu, baita egungo klima-aldaketaren testuinguruan energia-trantsizioan duen eragina ere. Ondoren, Encarnación Roda geologoak gure gizartean eskatzen diren mineral kritikoen beharra, ikerketa eta horiek lortzeko prozesua aztertuko ditu. Saioa amaitzeko, Javier Moreno letradu eta espeleologoak lurpeari buruzko alderdi legalak azalduko dizkigu. Nahiz eta etengabe erabiltzen den lurpea hiri-inguruneetan zein ingurune naturaletan, askotan ez dira ezagutzen eta ez dira kontuan hartzen.

Bigarren egunean, apirilaren 10ean, asteazkena, Cristina Liñán geologoak kobazuloen barrunbeak azalduko dizkigu, kobazulo turistiko gisa aisialdirako duten erabileratik haratago (Nerjako kobazuloa, adibidez), karstaren ikerketa zientifikoak lurpeko ezagutzari egindako ekarpena. Hurrengo hitzaldia Javier Lambán hidrogeologoak emango du, eta lurpeko uren eta mendiko akuiferoen munduak (Ordesako Parke Nazionala eta Monte Perdido) klima-aldaketaren testuinguruan eta gure gizarteak lurpeko urekiko duen mendekotasunean duen garrantzia aurkeztuko du. Jardunaldiaren amaieran, mahai-inguru bat egingo da bi jardunaldietako hizlariekin. Bertan, lurpeko geologiari buruzko hausnarketa egingo da, energia-trantsizioaren eta egungo klima-aldaketaren testuinguruan.

Azkenik, hirugarren jardunaldian, apirilaren 12an, ostirala, irteera bat egingo da Gallartara. Energiaren Euskal Erakundeko (EEE) Alex Franco, Jesús M. Esteban eta Ane Epelde geologoek in situ azalduko dute burdinaren meatzaritzak Bizkaian izan duen prozesua eta eragina, bai maila historikoan, bai ingurune naturalean. Irteeran Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa eta Gallartako Meatzaldea Ekoetxea bisitatuko dira.

Bizkaia Aretoko hitzaldietarako eta irteerarako sarrera (Bilbotik egindako autobusa barne) librea eta doakoa izango da edukiera bete arte. Aldez aurretik izena ematea gomendatzen da eta ezinbestekoa izango da apirilaren 12ko irteeran parte hartzeko. Jardunaldietan izena emateko inprimakia bete edo antolatzaileei ohartarazi 9 edo 10an ospatuko diren jardunaldian.  

Informazio gehiagorako, jarri harremanetan antolatzaileekin posta elektroniko bidez j.geologiamiopes@gmail.com helbidean edo X sare sozialaren @hgi_ehu kontuaren bidez.

Programa

Apirilak 9, asteartea

1.- "Gasen biltegiratze geologikoa (CO2 eta H2), trantsizio ekologikorako irtenbide bat?"

CO2 eta H2 bezalako gasen biltegiratze geologiko sakona eskala handiko irtenbidea izan daiteke atmosferara gas kutsatzaileen emisioa murrizteko. Gaur egun, industria askok CO2 sortzen dute beren ekoizpen-prozesuetan, eta, beraz, atmosferara isurtzea saihestezina da, eta hura murrizteko aukerarik bideragarrienetako bat da harrapatzea eta akuifero sakon gazietan injektatzea. Bestalde, H2ren biltegiratze geologikoa energia-sistema kontrolatzeko eta, horrela, erregai fosilen beharra murrizteko aukera ematen duen energia biltegiratzeko alternatiba bat da. Bi kasuetan, lurpearen miaketa, karakterizazioa eta erabilera-urteetan izan dezakeen portaera funtsezkoa da biltegi geologiko fidagarriak eta seguruak aurkitzeko.

José Francisco Mediato Arribas Geologian doktorea da arro sedimentarioen analisian. Lehenengo urteetan kartografia geologiko eta geotematikoko proiektuetan lan egin zuen Espainian eta Dominikar Errepublikan. Azken 15 urteetan, CO2 eta H2 biltegi geologikoak identifikatzeko eta karakterizatzeko estatuko eta nazioarteko 20 proiektu baino gehiagotan parte hartu du, lurpeko azterlan estratigrafiko, geofisiko eta petrofisikoetan oinarrituta. 2022tik, Espainiako Geologia eta Meatzaritza Institutuko (IGME-CSIC) Trantsizio Ekologikorako Baliabide Geologikoen Departamentuko zuzendaria eta Geoenergia taldeko koordinatzailea da.

2.- "Menos da una piedra: oinarririk gabeko esaera bakarra"

Hitzaldi honetan, gizakiak mineralekiko eta arrokekiko duen mendekotasuna aztertuko da. Labur-labur azalduko da meatzaritzaren historia historiaurretik gaur egunera arte, eta bereziki azpimarratuko da egungo egoera. Ildo horretan, oso metal gutxi behar direla aztertuko da, hala nola lur arraroak edo litioa, eta horiek kritikoak dira industriarentzat, bereziki CO2rik gabeko eredu energetiko baterako trantsizioari ekiteko. Azkenik, gure gizarteak meatze-jarduerarekiko duen jarrera eztabaidatuko da.

Encarnación Roda Robles 1988an Geologian lizentziatu zen eta 1993an doktoratu zen Euskal Herriko Unibertsitatean (UPV/EHU). 35 urte daramatza arroka pegmatitikoak ikertzen, litioan aberastutakoak eta Iberiar Erdialdeko (Espainia eta Portugal) eta beste herrialde batzuetako "elementu kritikoak" ere. 2012tik UPV/EHUko VARISBLIP Ikerketa Talde Finkatuaren buru da, metal kritikoen mineralizazioak aztertzen dituena. Gainera, 2009tik MP2 (Mineralogy & Petrology of Pegmatites) ikerketa-taldeko kide da, Maine Mineral & Gem Museum-en (AEB). Argitalpen zientifiko ugari ditu eta dozena bat ikerketa-proiektu gidatu ditu.

3.- "Lurrazpian lurperatutako zuzenbidea: arauak aldatuko dira?"

Tradizionalki, lurzoruaren xedeak proiektatzen diren dimentsio biko batean antolatu izan da lurraldea: mapa batek legezko plangintza jaso ohi du. Hala ere, lurraldearen gure interesak eta erabilerak hiru dimentsiokoak dira, aireko osagai batekin eta lurrazpirantz beste osagai batekin. Bigarren dimentsio horretan biltzen dira gizakiak hirietan – baina baita hirietatik kanpo ere – egiten dituen erabilera ugariak: meategiak, zerbitzuak banatzeko hodiak, komunikazio-tunelak, akuiferoak edo kobazuloak bezalako natura-ingurune baliotsua. Ezagutzen al dira baliabide horien gaineko jabetza-arauak, haien lege-araubidea, lurpeko erabilera horien edo espazio berrien okupazio juridiko eta ordenatuaren artean sortzen diren gatazkak...?

Javier Moreno García Zuzenbidean lizentziatua eta doktorea da Euskal Herriko Unibertsitatean (UPV/EHU), eta, gaur egun, Eusko Jaurlaritzaren Zerbitzu Juridiko Nagusiko letradu gisa dihardu. Doktorego-tesiaren ikerketa-lana lurpearen araubide juridikoan oinarritu da. Hogei bat artikulu juridiko argitaratu ditu eta hainbat libururen argitalpenean parte hartu du. Espeleologia praktikatzen du, gaur egun Gernikako ADES taldean, eta diziplina horretan aktiboki parte hartu du ikerketa karstikoan.

Apirilak 10, asteazkena

4.- "Apirilean, mila kobazulo. Geologia ezkutuaren mundu zoragarria "

Kobazuloak benetako museo naturalak dira, Lurraren eta gizateriaren iragana ulertzen laguntzen diguten ebidentzia geologiko eta arkeologiko garrantzitsuak kontserbatzen diren leku bakarrak. Haien forma eta sedimentuetan zehar egindako bidaia makroskopiko eta mikroskopiko baten bidez, hitzaldiak elementu geologiko berezi horiek, horietan erregistratutako informazio zientifikoa eta kudeaketarako eta kontserbaziorako neurri espezifikoak hartzeko beharra pixka bat hobeto ezagutzeko aukera emango digu, oso hauskorrak baitira.

Cristina Liñán Baena doktorea da Geologian (UGR) eta teknikari geologoa Nerjako (Malaga) Haitzulo Zerbitzuen Fundazio Publikoko Ikerketa Institutuan. Malagako Unibertsitateko Ekologia eta Geologia Saileko irakasle elkartua da. Bere jarduera zientifikoa barrunbeetako ingurumen-parametroen azterketan zentratzen da, arreta berezia jarriz inpaktu antropikoari eta kudeaketa arrazionalerako eta lurpeko ingurunea babesteko metodologien garapenari.

5.- "Lurpeko uren mundu inkontzientea"

Aurkezpenean, lurpeko urei buruzko hainbat alderdiri buruzko sarrera bat egingo da, funtsezko galdera batekin hasita: zer da benetan akuifero bat? Gainera, klima-aldaketak lurpeko uretan duen eragina azpimarratuko da, bereziki mendi-eremuetako akuiferoetan. Horretarako, estatuko parke nazional esanguratsuenetako batera joango gara, Ordesako Parke Nazionalera eta Monte Perdidora.

Luis Javier Lambán Jiménez Zaragozako IGME-CSICeko zientzialari titularra eta Unitateko burua da. Geologia Zientzietan lizentziatua Zaragozako Unibertsitatean eta Hidrogeologian doktorea Kataluniako Unibertsitate Politeknikoan. Ikerketa-ildo nagusia birkarga naturala ebaluatzea eta akuiferoen funtzionamendu hidrogeologikoa ezagutzeko teknika hidrogeokimikoak eta isotopikoak aplikatzea da. Estatu mailako hainbat aditu-batzordetako kide da. GKEen aholkulari da eta garapenerako lankidetzako hainbat proiektutan parte hartu du Afrikan eta Hego Amerikan. Dibulgaziozko liburuen egilea ere izan da. Mendizale gisa definitzen da, eta Ordesako Parke Nazionalaren eta Monte Perdidoren funtzionamendu hidrogeologikoa ezagutzen du 2007tik, eta gaur egun horretan lanean jarraitzen du.

6.- Mahai-ingurua. "Lurpekoa ikusgai "

Hitzaldien saioekin amaitzeko, mahai-inguru bat egingo da, eta, bertan, hitzaldietan garatutako alderdiak integratuko dira. Mahai horretan, bi saioetako hizlariek parte hartuko dute, bai eta hilaren 12ko jardunaldiaren landa-irteerako hizlariek ere. Bertaratzen direnek galderak, iritziak edo ekarpenak egin ahal izango dituzte Lurraren erdialderako bidaia honetan.

Apirilaren 12ko bisita gidatua

7.- "Gallarta: burdinazko bihotza"

Euskal Herriko Meatzaritzaren Museoa bisitatuko da, Energiaren Euskal Erakundeko (EEE) Geologia-Meatzaritza Baliabideen Saileko geologiako profesionalek gidatuta. Ikuspegi etnografikoa emango digute, batez ere, Bizkaiko meatzaldean burdina ustiatzeko jarduera biziak giza mailan zer eragin izan zuen ikusteko. Meatzaldeko Ekoetxea zentrora ere bisita egingo da. Bertan, inguru horretako burdin mineralen jatorriarekin zerikusia duten alderdi geologikoak aurkeztuko dira. Badakizu zenbat burdin mineral ustiatzen zen? Bisita honi esker, gainera, Gallartan dagoen Bodovalleko korta hurbiletik ikusi ahal izango da eta bere ustiapen prozesua nola garatu zen ulertu ahal izango da.

Alejandro Franco San Sebastián Zientzia Geologikoetan lizentziaduna da Euskal Herriko Unibertsitatean, 30 urte baino gehiagoko esperientzia du EEEko Baliabide Geologikoen Arloan, eta meatzaritzako eta kartografiako ikerketetan nabarmentzen da, beste gai askotan ez ezik. Gaur egun, arlo horretako arduraduna da.

Jesús María Esteban Arispe Geologia Zientzietan lizentziatua da Euskal Herriko Unibertsitatean. Hainbat alditan egin du lan EEEko Baliabide Geologikoen Arloan, eta, gaur egun, bertan ari da teknikari. Besteak beste, meatzaritzako informazioa (meatzaritza zaharra), kartografia geologikoa eta Euskalsis euskal sismologia sarearen mantentze-lanak lantzen ditu gaur egun.

Ane Miren Epelde Beraza Hidrogeologian (Geologia Zientziak) doktorea da Euskal Herriko Unibertsitatean, eta duela urte batzuetatik hona EEEko Baliabide Geologikoen Arloan ari da lanean, hidrogeologia, GIS eta zerbitzu kartografikoekin lotutako lanak egiten.

OLERKARI, MIOPE ETA DESPISTATUENTZAT GEOLOGIA | LURPEKOA IKUSGAI

• Datak: apirilaren 9, 10 eta 12a.
• Ordua: 16:30etik 19:30era.
• Lekua: Baroja aretoa, UPV/EHUko Bizkaia Aretoa. Avda. Abandoibarra, 2. Bilbo.