Bilaketa aurreratua

Ogi apurrak

Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)


Legeen espirituaz, Montesquieu / Iñaki Iñurrieta (Klasikoak, 1999 )
aurrekoa | 245 / 197 orrialdea | hurrengoa
eu
Hortaz, lehia judizialaren ohiturak abantaila hau zuen, auzi orokor bat auzi partikular bihur zezakeela, indarra epaitegiei itzultzen ziela eta egoera zibilean jartzen zituela jendeen zuzenbideaz bakarrik gobernatzen zirenak.
es
Así la práctica del duelo judicial tenía la ventaja de poder convertir una querella general en querella particular, de poner la fuerza en manos de los tribunales y de sujetar a las reglas del estado civil a los que no eran ya gobernados sino por el derecho de gentes.
fr
Ainsi la pratique du combat judiciaire avait cet avantage, qu'elle pouvait changer une querelle générale en une querelle particulière, rendre la force aux tribunaux, et remettre dans l'état civil ceux qui n'étaient plus gouvernés que par le droit des gens.
en
Thus the practice of judiciary combat had this advantage, that it was apt to change a general into an individual quarrel, to restore the courts of judicature to their authority, and to bring back into the civil state those who were no longer governed but by the law of nations.
eu
Badira gauza zuhur asko oso modu eroan eramaten direnak; badira, halaber, oso modu zuhurrean eramaten diren erokeriak ere.
es
Lo mismo que hay una infinidad de cosas muy discretas dirigidas de una manera loca, hay también locuras conducidas por la mayor discreción.
fr
Comme il y a une infinité de choses sages qui sont menées d'une manière très-folle, il y a aussi des folies qui sont conduites d'une manière très-sage.
en
As there are an infinite number of wise things that are managed in a very foolish manner; so there are many foolish things that are very wisely conducted.
eu
Delitu batengatik erronka jasotako gizon batek argi eta garbi frogatzen bazuen salatzailea bera zela delitugilea, ez zen borroka-bahirik;
es
Cuando un hombre retado por un delito probaba que el delincuente era el mismo querellante, no se recibían prendas de combate, pues cualquier culpable hubiera preferido un combate dudoso a un castigo cierto.
fr
Quand un homme appelé pour un crime, montrait visiblement que c'était l'appelant même qui l'avait commis, il n'y avait plus de gages de bataille?;
en
When a man who was challenged with a crime visibly showed that it had been committed by the challenger himself, there could be then no pledges of battle; for there is no criminal but would prefer a duel of uncertain event to a certain punishment.
eu
izan ere, ez da borroka zalantzazkoa zigor segurua baino nahiago ez duen errudunik. Ez zen borrokarik arbitroen edo eliz epaitegien bitartez erabakitzen ziren auzietan;
es
No había duelo tampoco en los asuntos que se resolvían por árbitros o por tribunales eclesiásticos ni cuando se trataba de las mujeres viudas.
fr
car il n'y a point de coupable qui n'eût préféré un combat douteux à une punition certaine.
en
There were no duels in affairs decided by arbiters, nor by ecclesiastical courts, nor in cases relating to women's dowries.
eu
ez eta emakume alargunak tartean ziren auzietan ere.
es
"Con la mujer no se puede combatir", dice Beaumanoir.
fr
Femme, dit Beaumanoir, ne se peut combattre.
en
"A woman," says Beaumanoir, "cannot fight."
eu
"Emakumea", dio Beaumanoirrek, "ezin da borrokatu".
es
 
fr
 
en
 
eu
Emakume batek norbaiti bere aldezkaria izendatu gabe borroka-erronka egiten bazion, ez ziren jasotzen borroka-bahiak.
es
Si una mujer desafiaba a alguna sin nombrar campeón, no se recibían las prendas de batalla.
fr
Si une femme appelait quelqu'un sans nommer son champion, on ne recevait point les gages de bataille.
en
If a woman challenged a person without naming her champion, the pledges of battle were not accepted.
eu
Horrez gainera, emakumeak bere baroiaren baimena behar zuen-senarrarena, alegia-inori erronka egiteko;
es
Era preciso que la mujer estuviese autorizada por su barón, esto es, por su marido, para poder retar;
fr
Il fallait encore qu'une femme fût autorisée par son baron, c'est-à-dire son mari, pour appeler?;
en
It was also requisite that a woman should be authorized by her baron, that is, by her husband, to challenge;
eu
baina jaso, baimen hori gabe ere jaso zezakeen inoren erronka.
es
pero podía ser retada sin dicha autorización.
fr
mais sans cette autorité elle pouvait être appelée.
en
but she might be challenged without this authority.
eu
Erronka egiten edo jasotzen zuena hamabost urte bete gabea bazen, ez zen borrokarik.
es
Si el retado o el retador eran menores de quince años no se efectuaba el duelo.
fr
Si l'appelant ou l'appelé avaient moins de quinze ans, il n'y avait point de combat.
en
If either the challenger or the person challenged were under fifteen years of age, there could be no combat.
eu
Tutorepekoen auzietan, ordea, egin zitekeen borroka, baldin eta tutoreak edo administrazioa zuenak prozedura horren arriskuak bere gain hartzen bazituen.
es
Sin embargo, se podía ordenar en cuestiones de pupilos, con tal que el tutor o el baile quisiera arrostrar los riesgos de tal procedimiento.
fr
On pouvait pourtant l'ordonner dans les affaires de pupilles, lorsque le tuteur ou celui qui avait la baillie, voulait courir les risques de cette procédure.
en
They might order it, indeed, in disputes relating to orphans when their guardians or trustees were willing to run the risk of this procedure.
eu
Uste dudanez, jopu bati honako kasu hauetan onartzen zitzaion borrokatzea:
es
Los casos en que se permitía el duelo del siervo, creo que eran los que siguen:
fr
Il me semble que voici les cas où il était permis au serf de combattre.
en
The cases in which a bondman was allowed to fight are, I think, as follows.
eu
beste jopu baten kontra;
es
cuando combatía con otro siervo;
fr
Il combattait contre un autre serf?;
en
He was allowed to fight another bondman;
eu
jaregin baten kontra eta are kapare baten kontra ere bai, baldin eta honek erronka egiten bazion;
es
cuando había de hacerlo con un hombre libre, y hasta con un caballero, si el siervo era el retado, pues si retaba él podía rehusarse al duelo;
fr
il combattait contre une personne franche, et même contre un gentilhomme, s'il était appelé?; mais s'il l'appelait, celui-ci pouvait refuser le combat?;
en
to fight a freed-man, or even a gentleman, in case he were challenged; but if he himself challenged, the other might refuse to fight;
eu
baina berak egiten bazion, kapareak ezezkoa eman ziezaiokeen;
es
y aún el señor del siervo tenía derecho a retirarlo del tribunal.
fr
et même le seigneur du serf était en droit de le retirer de la cour.
en
and even the bondman's lord had a right to take him out of the court.
eu
eta jopuaren jaunak ere hura epaitegitik baztertzeko eskubidea zeukan.
es
El siervo podía combatir, con licencia del señor, con toda persona franca;
fr
Le serf pouvait, par une chartre du seigneur, ou par usage, combattre contre toutes personnes franches?:
en
The bondman might by his lord's charter or by usage fight with any freeman;
eu
Jopua, jaunaren agiri baten bidez, edo usadioz, edozein pertsona jareginen kontra borroka zitekeen, eta Elizak eskubide hori eskatzen zuen bere zerbitzarientzat, berarekiko begirunearen adierazgarri gisa.
es
y la Iglesia pretendía este mismo derecho para sus siervos, en testimonio del respeto que se le debía.
fr
et l'Église prétendait ce même droit pour ses serfs, comme une marque de respect pour elle.
en
and the church claimed this right for her bondmen as a mark of respect due to her by the laity.
eu
XXVI. Auzi-alderdi baten eta lekuko baten arteko lehia judizialaz
es
CAPITULO XXVI: DEL DUELO JUDICIAL ENTRE UNA DE LAS PARTESY UNO DE LOS TESTIGOS
fr
CHAPITRE XXVI. DU COMBAT JUDICIAIRE ENTRE UNE DES PARTIES ET UN DES TÉMOINS.
en
26. On the judiciary Combat between one of the Parties and one of the Witnesses
eu
Beaumanoirrek dioenez, gizon batek ikusten bazuen lekuko batek beraren kontra deklaratu behar zuela, beste baten deklarazioa saihets zezakeen, epaileei esanez kontrakoak lekuko faltsu eta kalumniatzailea aurkezten zuela; eta lekukoak auzian aurrera egin nahi bazuen, borroka-bahiak ematen zituen. Eten egiten zen ikerketa;
es
Beaumanoir dice que si un hombre veía que algún testigo iba a declarar contra él, podía recusarlo manifestando a los jueces que la parte contraria se valía de un testigo falso y calumniador, y si el testigo quería sostener la querella, daba las prendas de batalla.
fr
Beaumanoir dit qu'un homme qui voyait qu'un témoin allait déposer contre lui, pouvait éluder le second, en disant aux juges que sa partie produisait un témoin faux et calomniateur?; et, si le témoin voulait soutenir la querelle, il donnait les gages de bataille.
en
Beaumanoir informs us, that a person who saw a witness going to swear against him might elude the other, by telling the judges that his adversary produced a false and slandering witness; and if the witness was willing to maintain the quarrel, he gave pledges of battle.
eu
izan ere, lekukoa garaitua bazen, erabakita zegoen auzilari batek lekuko faltsua aurkeztu zuela, eta galdu egiten zuen prozesua.
es
No se abría ya ninguna información, porque si el testigo era vencido quedaba sentado que la parte había producido un testigo falso y perdía su pleito.
fr
Il n'était plus question de l'enquête?: car, si le témoin était vaincu, il était décidé que la partie avait produit un faux témoin, et elle perdait son procès.
en
The enquiry was no longer the question; for if the witness was overcome, it was decided that the adversary had produced a false witness, and he lost his cause.
eu
Ez zitzaion utzi behar bigarren lekukoari zin egiten; izan ere, hark lekukotza eman ondoren, auzia bukatu egingo zen bi lekukoren testigantzaren ondoren.
es
Era menester que no se dejara jurar al segundo testigo, porque una vez diera su testimonio habría terminado el asunto por la deposición de dos testigos;
fr
Il ne fallait pas laisser jurer le second témoin?; car il aurait prononcé son témoignage, et l'affaire aurait été finie par la déposition des deux témoins.
en
It was necessary that the second witness should not be heard; for if he had made his attestation, the affair would have been decided by the deposition of two witnesses.
eu
Baina bigarrena gerarazita, lehenaren lekukotza alferrikakoa zen.
es
pero impedida la del segundo, la del primero resultaba inútil.
fr
Mais en arrêtant le second, la déposition du premier devenait inutile.
en
But by staying the second, the deposition of the first witness became void.
eu
Bigarren lekukoa horrela errefusatuta, kontrako alderdikoak ezin zituen aurkeztu beste batzuk, eta galdu egiten zuen prozesua;
es
Suprimido de este modo el segundo testigo, la parte contraria no podía pedir que fuesen oídos otros y perdía el pleito;
fr
Le second témoin étant ainsi rejeté, la partie n'en pouvait faire ouïr d'autres, et elle perdait son procès?;
en
The second witness being thus rejected, the party was not allowed to produce any others, but he lost his cause;
eu
baina borroka-bahirik ez zegoenean, aurkez zitezkeen beste lekuko batzuk.
es
pero si había prendas de batalla, podía presentar nuevos testigos.
fr
mais, dans le cas où il n'y avait point de gages de bataille, on pouvait produire d'autres témoins.
en
in case, however, there had been no pledges of battle he might produce other witnesses.
eu
Beaumanoirrek dio lekukoak hauxe esan ziezaiokeela bere aldeko auzilariari, lekukotza eman aurretik:
es
Según Beaumanoir, el testigo podía decir a su parte, antes de prestar declaración:
fr
Beaumanoir dit que le témoin pouvait dire à sa partie avant de déposer?:
en
Beaumanoir observes, that the witness might say to the party he appeared for, before he made his deposition:
eu
"Ez dut nire burua behartzen zure auziagatik borrokatzera, ez berorren defentsan ateratzera;
es
"No aspiro a combatir por vuestra querella ni a defenderla;
fr
"?Je ne me bée pas à combattre pour vostre querelle, ne à entrer en plet au mien?;
en
"I do not care to fight for your quarrel, nor to enter into any debate;
eu
baina zuk defendatu nahi banauzu, gogo onez esango dut nire egia".
es
pero si queréis defenderme, yo mantendré con gusto la verdad".
fr
et se vous me voulez défendre, volontiers dirai ma vérité.?" La partie se trouvait obligée à combattre pour le témoin?;
en
but if you are willing to stand by me, I am ready to tell the truth."
eu
Auzilaria behartuta geratzen zen lekukoaren alde borrokatzera;
es
La parte quedaba obligada a defender al testigo, y si era vencida no perdía el cuerpo;
fr
et, si elle était vaincue, elle ne perdait point le corps, mais le témoin était rejeté.
en
The party was then obliged to fight for the witness, and if he happened to be overcome, he did not lose his cause, but the witness was rejected.
eu
eta garaitzen bazuten, ez zuen auzia galtzen, baina lekukoa errefusatu egiten zen.
es
pero el testigo era rechazado.
fr
Je crois que ceci était une modification de l'ancienne coutume?;
en
This, I believe, was a modification of the ancient custom;
eu
Nire ustez, hori ohitura zaharraren aldaketa zen, eta honexek pentsarazten dit horrela: lekukoei erronka egiteko usadio hori ezarrita dagoela bavariarren eta burgundiarren legeetan, inolako mugarik gabe.
es
Creo que esto era una modificación de la antigua costumbre, y lo que me hace creerlo es que este uso de retar a los testigos se halla establecido en la ley de los bávaros y en la de los borgoñones sin restricción alguna.
fr
et ce qui me le fait penser, c'est que cet usage d'appeler les témoins se trouve établi dans la loi des Bavarois, et dans celle des Bourguignons, sans aucune restriction.
en
and what makes me think so is, that we find this usage of challenging the witnesses established in the laws of the Bavarians and Burgundians without any restriction.
eu
Hitz egin dut Gondebaldoren konstituzioaz, zeinen kontra Agobardo eta San Abito hainbeste sumindu baitziren.
es
He hablado antes de ahora de la Constitución de Gondebaldo, de la que tanto se quejaron Agobardo y San Avito.
fr
J'ai déjà parlé de la constitution de Gondebaud, contre laquelle Agobard et saint Avit se récrièrent tant.
en
I have already made mention of the constitution of Gundebald, against which Agobard and St. Avitus made such loud complaints.
eu
Honela dio printze horrek:
es
 
fr
 
en
 
eu
"Salatuak, berak delitua egin ez duela adierazteko, lekukoak aurkezten dituenean, salatzaileak borrokarako erronka egin ahalko dio lekukoetako bati;
es
"Cuando el acusado, dice Gondebaldo, presenta sus testigos para jurar que no cometió el delito, el acusador puede llamar el duelo a uno de los testigos;
fr
"?Quand l'accusé, dit ce prince, présente des témoins pour jurer qu'il n'a pas commis le crime, l'accusateur pourra appeler au combat un des témoins?;
en
"When the accused," says this prince, "produces witnesses to swear that he has not committed the crime, the accuser may challenge one of the witnesses to a combat;
eu
izan ere, bidezkoa da zin egiteko prest agertu denak, eta egia zekiela deklaratu duenak, oztoporik ez jartzea borrokatzeari, bere hitzari eustearren". Errege hark ez zien uzten inolako ihesbiderik lekukoei borroka saihesteko.
es
porque es justo que quien promete jurar y dice que conoce la verdad, se apreste a combatir por sostenerla". Este rey no le dejaba al testigo ningún subterfugio para evitar el duelo.
fr
car il est juste que celui qui a offert de jurer, et qui a déclaré qu'il savait la vérité, ne fasse point de difficulté de combattre pour la soutenir.?" Ce roi ne laissait aux témoins aucun subterfuge pour éviter le combat.
en
for it is very just that the person who has offered to swear, and has declared that he was certain of the truth, should make no difficulty of maintaining it by combat." Thus the witnesses were deprived by this king of every kind of subterfuge to avoid the judiciary combat.
eu
XXVII. Auzilari baten eta jaunaren pare baten arteko lehia judizialaz.
es
CAPITULO XXVII: DEL DUELO JUDICIAL ENTRE UNA PARTEY UNO DE LOS PARES DEL SEÑOR.
fr
CHAPITRE XXVII. DU COMBAT JUDICIAIRE ENTRE UNE PARTIE ET UN DES PAIRS DU SEIGNEUR. APPEL DE FAUX JUGEMENT.
en
27. Of the judiciary Combat between one of the Parties and one of the Lords' Peers.
eu
Epaiketa izunagatiko apelazioa Borroka bidezko erabakiaren zertarakoa auziari behin betiko amaia ematea delarik, eta beste epaiketarik eta auzi berririk ametitzen ez duenez, apelazioa, lege erromatarrek eta lege kanonikoek ezartzen duten bezala, hots, goragoko epaitegi batera jotzea, ez zen ezagutzen Frantzian.
es
APELACION DE JUICIO FALSO La condición de lo que el combate decidía era acabar el asunto para siempre, ya que no era compatible con otro juicio ni con más procedimientos. La apelación tal como la establecen las leyes romanas y las canónicas, es decir, ante un tribunal más alto para que reforme la sentencia del inferior, no se conocía en Francia.
fr
La nature de la décision par le combat, étant de terminer l'affaire pour toujours, et n'étant point compatible avec un nouveau jugement et de nouvelles poursuites, l'appel, tel qu'il est établi par les lois romaines et par les lois canoniques, c'est-à-dire à un tribunal supérieur, pour faire réformer le jugement d'un autre, était inconnu en France.
en
Appeal of false Judgment As the nature of judicial combats was to terminate the affair forever, and was incompatible with a new judgment and new prosecutions, an appeal, such as is established by the Roman and Canon laws, that is, to a superior court in order to rejudge the proceedings of an inferior, was a thing unknown in France.
eu
Ohoreak bakarrik gobernatutako nazio gerrari batek ez zuen ezagutzen jardunbide hori;
es
Nación guerrera, gobernada únicamente por el pundonor, ignoraba tal procedimiento;
fr
Une nation guerrière, uniquement gouvernée par le point d'honneur, ne connaissait pas cette forme de procéder?;
en
This is a form of proceeding to which a warlike nation, governed solely by the point of honor, was quite a stranger;
eu
eta betiko espiritu berari jarraituz, epaileen kontra ere auzilarien kontra erabil zitzakeen bideak hartzen zituen.
es
y en su fidelidad al mismo orden de las ideas, empleaba contra los jueces los mismos recursos que contra los demás.
fr
et, suivant toujours le même esprit, elle prenait contre les juges les voies qu'elle aurait pu employer contre les parties.
en
and agreeably to this very spirit, the same methods were used against the judges as were allowed against the parties.
eu
Apelazioa, nazio hartan, armaz borrokatzeko erronka egitea zen, ez lumazko auzi horretara gonbidatzea, eta borrokak odolez bukatu behar zuen;
es
Consistía la apelación en un reto a combate singular, que debía concluir en sangre, y no en la invitación a una polémica de pluma, que se introdujo más tarde.
fr
L'appel, chez cette nation, était un défi à un combat par armes, qui devait se terminer par le sang?; et non pas cette invitation à une querelle de plume qu'on ne connut qu'après.
en
An appeal among the people of this nation was a challenge to fight with arms, a challenge to be decided by blood; and not that invitation to a paper quarrel, the knowledge of which was reserved for succeeding ages. Thus St.
eu
lumazko auzia gerora ezagutu zen.
es
 
fr
 
en
 
eu
Horregatik dio San Luisek, bere Establezimenduak obran, apelazioak saldukeria eta gaiztakeria dauzkala.
es
San Luis afirma que en la apelación hay felonía e iniquidad.
fr
Aussi saint Louis dit-il dans ses Établissements, que l'appel contient félonie et iniquité.
en
Louis in his Institutions says, that an appeal includes both felony and iniquity.
eu
Beaumanoirrek ere zera diosku, gizon batek jaunak beraren kontra egindako zerbaitez kexatu nahi bazuen, jakinarazi behar ziola haren feudotik alde egiten zuela;
es
Beaumanoir nos dice que si un hombre quería quejarse de algún atentado cometido contra él por su señor, debía manifestarle que abandonaba su feudo;
fr
Aussi Beaumanoir nous dit-il que, si un homme voulait se plaindre de quelque attentat commis contre lui par son seigneur, il devait lui dénoncer qu'il abandonnait son fief?;
en
Thus Beaumanoir tells us, that if a vassal wanted to make his complaint of an outrage committed against him by his lord, he was first obliged to announce that he quitted his fief;
eu
eta horren ondoren goragoko jaunaren aurrean erronka egiten zion, eta borrokarako bahiak eskaintzen zituen.
es
hecho lo cual, recurría al soberano y ofrecía las prendas de combate.
fr
après quoi il l'appelait devant son seigneur suzerain, et offrait les gages de bataille.
en
after which he appealed to his lord paramount, and offered pledges of battle.
eu
Era berean, jaunak uko egiten zion omenaldiari, kondearen aurrean bere mendeko gizon bati erronka egiten bazion.
es
A su vez el señor renunciaba al homenaje si mandaba a su súbdito ante el conde.
fr
De même, le seigneur renonçait à l'hommage, s'il appelait son homme devant le comte.
en
In like manner the lord renounced the homage of his vassal, if he challenged him before the count.
eu
Jaunaren kontra epaiketa faltsuagatik apelatzea, epaiketa faltsuki eta gaiztoz egina zela esatea zen;
es
Apelar contra el señor por juicio falso era tanto como decir que había dictado sentencia falsamente, inicuamente;
fr
Appeler son seigneur de faux jugement, c'était dire que son jugement avait été faussement et méchamment rendu?;
en
For a vassal to challenge his lord of false judgment, was as much as to say to him, that his sentence was unjust and malicious;
eu
eta halako hitzak jaunaren kontra esatea leialtasunaren kontra joatea modukoa zen.
es
proninciar estas palabras contra el señor era cometer una especie de delito de felonía.
fr
or, avancer de telles paroles contre son seigneur, c'était commettre une espèce de crime de félonie.
en
now to utter such words against his lord was in some measure committing the crime of felony.
eu
Hortaz, epaimahaia ezartzen eta arautzen zuen jaunari epaiketa faltsuagatik erronka egin ordez, epaimahaia osatzen zuten pareei egiten zitzaien erronka; hartara ez zen egiten gaiztakeria deliturik; pareei egiten zitzaien irain, haiei bai baitzegoen ordainbidea ematerik.
es
Por esto, en lugar de dirigir al señor el reto por juicio falso, retábase a los pares que constituían el tribunal; así evitaba el querellante el delito de felonía, pues el insulto se dirigía contra los pares a los que podía siempre dar satisfacción.
fr
Ainsi, au lieu d'appeler pour faux jugement le seigneur qui établissait et réglait le tribunal, on appelait les pairs qui formaient le tribunal même?; on évitait par là le crime de félonie?;
en
Hence, instead of bringing a challenge of false judgment against the lord who appointed and directed the court, they challenged the peers of whom the court itself was formed, by which means they avoided the crime of felony, for they insulted only their peers, with whom they could always account for the affront.
eu
Arrisku handitan sartzea zen pareen epaiketa faltsutzat jotzea.
es
Acusando a los pares de injusticia, corríase grave riesgo.
fr
on n'insultait que ses pairs, à qui on pouvait toujours faire raison de l'insulte.
en
It was a very dangerous thing to challenge the peers of false judgment.
eu
Epaia eman arte itxaronez gero, denen kontra borrokatzera behartuta zegoen bat, epaiketa zuzena egitea eskaintzen zutenean.
es
Si se esperaba a que hubiese dictado y publicado la sentencia, se tenía la obligación de pelear con todos;
fr
Si l'on attendait que le jugement fût fait et prononcé, on était obligé de les combattre tous, lorsqu'ils offraient de faire le jugement bon.
en
If the party waited till judgment was pronounced, he was obliged to fight them all when they offered to make good their judgment.
aurrekoa | 245 / 197 orrialdea | hurrengoa

Nodoa: liferay1.lgp.ehu.eus