Bilaketa aurreratua

Ogi apurrak

Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)


Entseiuak I, Michel Eyquem de Montaigne / Eduardo Gil Bera (Klasikoak, 1992 )
aurrekoa | 105 / 89 orrialdea | hurrengoa
eu
Honengatik, gauza bitxitzat hartu dut pertsonaia handiak, beren egitaterik gorenetan eta aferarik inportanteenetan, hain osoki irautea beren txangan, non loa ere ez baitzaie laburtzen.
es
Por esta razón he advertido como cosa singular el ver algunas veces a los frandes personajes, en las empresas más preclaras y en los negocios más importantes, mantenerse tan firmes en su actitud, que ni siguiera dejaron de reparar sus fuerzas con el sueño.
fr
A cette cause j'ay remarqué pour chose rare, de voir quelquefois les grands personnages, aux plus hautes entreprinses et importans affaires, se tenir si entiers en leur assiette, que de n'en accourcir pas seulement leur sommeil.
en
I have taken notice, as of an extraordinary thing, of some great men, who in the highest enterprises and most important affairs have kept themselves in so settled and serene a calm, as not at all to break their sleep.
eu
Alexandro handia, Darioren kontrako gudu bortzitz hartarako markatu egunean, loak hartu zuen hain pisuki eta hain berant arte non Parmenionek sartu behar baitzuen haren gelan eta ohatzera hurbildurik, hiruzpalau aldiz izenetik deitu iratzartzeko, gudura joateko aldiak hertsaturik.
es
Alejandro el Grande, el día mismo asignado para librar la furiosa batalla contra Darío, durmió tan profundamente y hasta una hora tan avanzada de la mañana, que Parmenión se vio obligado a entrar en su cuarto, acercarse al lecho, y llamarle hasta dos o tres veces para despertarle, pues llegaba la hora del combate.
fr
Alexandre le grand, le jour assigné à cette furieuse bataille contre Darius, dormit si profondement, et si haute matinée, que Parmenion fut contraint d'entrer en sa chambre, et approchant de son lict, l'appeller deux ou trois fois par son nom, pour l'esveiller, le temps d'aller au combat le pressant.
en
Alexander the Great, on the day assigned for that furious battle betwixt him and Darius, slept so profoundly and so long in the morning, that Parmenio was forced to enter his chamber, and coming to his bedside, to call him several times by his name, the time to go to fight compelling him so to do.
eu
Oton enperadorea, deliberaturik bere buruaren hiltzera gau hartan bertan, etxeko egitekoak antolatu eta gero, zerbitzarien artean bere dirua partekaturik eta erabili nahi zuen ezpataren ahoa zorrozturik, soilik bere lagun guztiak segurtasunean erretiraturik ote zeuden jakin arte igurikatuz, hain lo zorroak hartu zuen, non zurrungaka aditzen baitzuten bere gelako mirabeek. Enperadore honen heriotzak baditu Katon handiarenarekin antzetasun anitz, hau ere:
es
Habiendo decidido darse a muerte el emperador Otón, durmió sosegadamente la víspera, después de haber puesto en orden sus asuntos domésticos, distribuido su caudal entre sus servidores, y afilado el corte de la espada con que se quería sacrificar; y reposó tan profundamente que sus criados le oían roncar.
fr
L'Empereur Othon ayant resolu de se tuer, cette mesme nuit, apres avoir mis ordre à ses affaires domestiques, partagé son argent à ses serviteurs, et affilé le tranchant d'une espée dequoy il se vouloit donner, n'attendant plus qu'à sçavoir si chacun de ses amis s'estoit retiré en seureté, se print si profondement à dormir, que ses valets de chambre l'entendoient ronfler.
en
The Emperor Otho, having put on a resolution to kill himself that night, after having settled his domestic affairs, divided his money amongst his servants, and set a good edge upon a sword he had made choice of for the purpose, and now staying only to be satisfied whether all his friends had retired in safety, he fell into so sound a sleep that the gentlemen of his chamber heard him snore.
eu
Katon bere buruaz beste egiteko prest egonik, berak erretiratzen zituen senatoreak Utikako portutik lekutu zirelako berrien zain zegoen bitartean, loak hartu zuen hain gogorki, non ondoko gelatik aditzen baitzuten ufaka;
es
La muerte de este emperador guarda analogía grande con la del gran Catón, hasta en la circunstancia de dormir sueño reposado, pues éste, hallándose casi a punto de suicidarse, mientras aguardaba nuevas de si los senadores a quienes había ordenado retirarse se habían alejado del puerto de Utica, se echó a dormir con tantas ganas, que los ronquidos se oían en la habitación vecina;
fr
La mort de cet Empereur a beaucoup de choses pareilles à celle du grand Caton, et mesmes cecy : car Caton estant prest à se deffaire, cependant qu'il attendoit qu'on luy rapportast nouvelles si les senateurs qu'il faisoit retirer, s'estoient eslargis du port d'Utique, se mit si fort à dormir, qu'on l'oyoit souffler de la chambre voisine :
en
The death of this emperor has in it circumstances paralleling that of the great Cato, and particularly this just related for Cato being ready to despatch himself, whilst he only stayed his hand in expectation of the return of a messenger he had sent to bring him news whether the senators he had sent away were put out from the Port of Utica, he fell into so sound a sleep, that they heard him snore in the next room;
eu
eta, portu aldera igorri zuenak iratzarri zuenean esateko erauntsiak senatoreak oztopatzen zituela itsasoratzeko, beste bat igorri zuen, eta, berriz ere oheraturik, lokartu zen harik eta azkeneko horrek segurtatu arte haien abiatzea.
es
y habiéndole despertado la persona que había enviado a puerto para decirle que la tormenta impedía partir a los senadores, mandó a otro mensajero, y se entregó de nuevo al sueño hasta que supo que aquéllos habían marchado.
fr
et celuy qu'il avoit envoyé vers le port, l'ayant esveillé, pour luy dire que la tourmente empeschoit les senateurs de faire voile à leur aise, il y en renvoya encore un autre, et se r'enfonçant dans le lict, se remit encore à sommeiller, jusques à ce que ce dernier l'asseura de leur partement.
en
and the man, whom he had sent to the port, having awakened him to let him know that the tempestuous weather had hindered the senators from putting to sea, he despatched away another messenger, and composing again himself in the bed, settled to sleep, and slept till by the return of the last messenger he had certain intelligence they were gone.
eu
Alderatzen ahal dugu ere Alexandroren egitatearekin, erauntsi handi eta arriskutsu hartan, Metelo tribunoak, bere bihurraldia zela bide, publikatu nahi baitzuen Ponpeio eta haren armada hirira biltzeko deialdia, Katilinaren azpikeriaren denboraz;
es
Guarda también analogía la muerte de Catón el Grande con la acción dicha de Alejandro Magno, en la tempestad peligrosa que le amenazaba en la época en que el tribuno Metelo quería publicar el decreto de llamamiento de Pompeyo a la ciuda con su ejército, cuando tuvo lugar la conjuración de Catilina;
fr
Encore avons nous dequoy le comparer au faict d'Alexandre, en ce grand et dangereux orage, qui le menassoit, par la sedition du Tribun Metellus, voulant publier le decret du rappel de Pompeius dans la ville avecques son armée, lors de l'émotion de Catilina :
en
We may here further compare him with Alexander in the great and dangerous storm that threatened him by the sedition of the tribune Metellus, who, attempting to publish a decree for the calling in of Pompey with his army into the city at the time of Catiline's conspiracy, was only and that stoutly opposed by Cato, so that very sharp language and bitter menaces passed betwixt them in the senate about that affair;
eu
deialdi haren aurka soilik Katon agertu baitzen eta hartaz hitz larriak eta mehatxu handiak ukan baitzituzten Metelok eta biok Senatuan;
es
Catón sólo era el que se oponía a tal decreto;
fr
auquel decret Caton seul insistoit, et en avoient eu Metellus et luy, de grosses paroles et grandes menasses au Senat :
en
but it was the next day, in the forenoon, that the controversy was to be decided, where Metellus, besides the favour of the people and of Caesar-at that time of Pompey's faction-was to appear accompanied with a rabble of slaves and gladiators;
eu
baina biharamunean eta plazan zen egitekoa, eta Metelo, jendeen faborea eta Zesarrena ukanik, hau Ponpeioren abantailen kontra azpilanean ari baitzen, egon behar zen esklabu atzerritar anitzen eta ezpatalari frankoren laguntzarekin, eta Katon, aldiz, bere iraupen soilak azkarturik;
es
él y Metelo mantuvieron en el senado una discusión ruda. Al día siguiente, en la plaza pública, había de dilucidarse la cuestión.
fr
mais c'estoit au lendemain en la place, qu'il falloit venir à l'execution ;
en
and Cato only fortified with his own courage and constancy;
eu
halako moldez, non bere ahaideak, etxekoak eta jende zintzo asko axola gorrian baitzeuden horregatik.
es
Metelo, además de contar con el favor del pueblo y el de César, que conspiraba entonces en beneficio de Pompeyo, disponía de gran número de esclavos extranjeros y de esgrimidores.
fr
de sorte que ses parens, ses domestiques, et beaucoup de gens de bien, en estoyent en grand soucy :
en
so that his relations, domestics, and many virtuous people of his friends were in great apprehensions for him;
eu
Haietarik batzuek elkarrekin iragan zuten gaua, edan, eta jan nahi izan gabe, aurreikusten zioten galbidearengatik;
es
A Catón sólo alentaba y fortificaba su firmeza, de suerte que su familia, sus criados y muchas buenas gentes estaban con gran cuidado, y algunos pasaron la noche juntos, sin querer dormir, beber ni comer, por el peligro a que le veían abocado;
fr
et en y eut qui passerent la nuict ensemble, sans vouloir reposer, ny boire, ny manger, pour le danger qu'ils luy voyoient preparé :
en
and to that degree, that some there were who passed over the whole night without sleep, eating, or drinking, for the danger they saw him running into;
eu
bere emazteak eta arrebek negarrik eta gogoan behartzerik besterik ez zuten egiten, berak, aitzitik, guziak bizkortzen zituelarik;
es
la misma esposa de Catón y sus hermanas no hacían más que llorar y afligirse en la casa;
fr
mesme sa femme, et ses soeurs ne faisoyent que pleurer et se tourmenter en sa maison :
en
his wife and sisters did nothing but weep and torment themselves in his house;
eu
eta, ohi bezala afaldu ondoren, ohatzera joan zen eta goiza arte lo pisutan egon zen, epaimahaiko lankide bat iratzartzera etorri baitzitzaion guduxkara joateko.
es
pero aquél, por el contrario, los animaba a todos, y después de haber cenado como de costumbre, se acostó y durmió profundamente hasta la mañana;
fr
là où luy au contraire, reconfortoit tout le monde : et apres avoir souppé comme de coustume, s'en alla coucher et dormir de fort profond sommeil, jusques au matin, que l'un de ses compagnons au Tribunat, le vint esveiller pour aller à l'escarmouche.
en
whereas, he, on the contrary, comforted every one, and after having supped after his usual manner, went to bed, and slept profoundly till morning, when one of his fellow-tribunes roused him to go to the encounter.
eu
Bere garaitiko bizian zehar daukagun gizon honen kuraiaren handitasunaren ezagutzak segurantza osoz juzgarazten ahal digu hori sortzen zitzaiola gorabehera horien gainetik zegoen gogotik, halako moldez, non ez baitzuen gogoan behartu nahi ohizko gora beherak izan balira baino gehiago.
es
El conocimiento que tenemos de la grandeza de alma y del valor de Catón por las demás acciones de su vida, puede servir a hacernos juzgar a ciencia cierta de su firmeza emanaba de un alma tan por cima de aquel acontecimiento, como de los accidentes más insignificantes de la vida.
fr
La connoissance, que nous avons de la grandeur de courage, de cet homme, par le reste de sa vie, nous peut faire juger en toute seureté, que cecy luy partoit d'une ame si loing eslevée au dessus de tels accidents, qu'il n'en daignoit entrer en cervelle, non plus que d'accidens ordinaires.
en
The knowledge we have of the greatness of this man's courage by the rest of his life, may warrant us certainly to judge that his indifference proceeded from a soul so much elevated above such accidents, that he disdained to let it take any more hold of his fancy than any ordinary incident.
eu
Sizilian Sesto Ponpeioren aurka Augustok irabazi itsas guduan, borrokara joateko zorian, halako lo pisuak hartu zuen, non adiskideek iratzarri behar baitzuten gudu-zeinua egin zezan.
es
En el combate naval que Augusto ganó a Sexto Pompeyo en Sicilia, en el instante de dirigirse el emperador al encuentro, fue dominado por un sueño tan fuerte, que hubo necesidad de que sus amigos le despertaran para dar la señal de la batalla;
fr
En la bataille navale qu'Augustus gaigna contre Sextus Pompeius en Sicile, sur le point d'aller au combat, il se trouva pressé d'un si profond sommeil, qu'il fallut que ses amis l'esveillassent, pour donner le signe de la bataille.
en
In the naval engagement that Augustus won of Sextus Pompeius in Sicily, just as they were to begin the fight, he was so fast asleep that his friends were compelled to wake him to give the signal of battle:
eu
Horrek eman zion aukera M. Antoniori gero erantzuki egiteko ez zuela bere armadaren antolaketari bekoz beko begiztatzeko bihotzik izan eta ez zela ausartu soldaduen aitzinean agertzera harik eta Agripa etsaien gainean ukan zuen garaipenaren berriaren iragartzera etorri zitzaion arte.
es
esto dio margen a Marco Antonio para reprocharle luego de que no se había atrevido siquiera a mirar a disposición de su ejército, ni tampoco a presentarse ante sus soldados, hasta que Agripa le anunció la nueva de la victoria que había alcanzado contra sus enemigos. Mario el joven dio todavía muestra de mayor presencia de ánimo:
fr
Cela donna occasion à M. Antonius de luy reprocher depuis, qu'il n'avoit pas eu le coeur, seulement de regarder les yeux ouverts, l'ordonnance de son armée ; et de n'avoir osé se presenter aux soldats, jusques à ce qu'Agrippa luy vint annoncer la nouvelle de la victoire, qu'il avoit eu sur ses ennemis.
en
and this was it that gave Mark Antony afterwards occasion to reproach him that he had not the courage so much as with open eyes to behold the order of his own squadrons, and not to have dared to present himself before the soldiers, till first Agrippa had brought him news of the victory obtained.
eu
Baina Mario gazteak gehiago egin baitzuen (Silaren aurkako bere azken ihardunaldiaren egunean, armada antolatu eta gudu-manua eta zeinua eman ondoren, zuhaitz baten itzalpean etzan zen pausatzeko, eta loak hartu zuen hain gogorki, non doi iratzarri ahal baitzen bere jendeen desegiketa eta ihesaldiagatik, borrokarik batere ez ikusirik), hori diote gertatu zela hain nekatua baitzen beharraldiz eta lo-eskasiaz, non naturak ezin baitzuen areagorik.
es
el día de su último encuentro contra Sila, después de haber dispuesto el orden de su ejército y dado la palabra y signo de la batalla, se tendió al pie de un árbol, a la sombra, para descansar, y se durmió tan profundamente, que apenas si le despertaron la huida y derrota de sus huestes, y no vio ninguna de las perillecias del combate. Refiérese que se encontraba extenuado por la fatiga hasta tal extremo, y tan falto de sueño, que no pudo ya mantenerse derecho.
fr
Mais quant au jeune Marius, qui fit encore pis (car le jour de sa derniere journée contre Sylla, apres avoir ordonné son armée, et donné le mot et signe de la bataille, il se coucha dessoubs un arbre à l'ombre, pour se reposer, et s'endormit si serré, qu'à peine se peut-il esveiller de la route et fuitte de ses gens, n'ayant rien veu du combat) ils disent que ce fut pour estre si extremement aggravé de travail, et de faute de dormir, que nature n'en pourroit plus.
en
But as to the young Marius, who did much worse (for the day of his last battle against Sylla, after he had marshalled his army and given the word and signal of battle, he laid him down under the shade of a tree to repose himself, and fell so fast asleep that the rout and flight of his men could hardly waken him, he having seen nothing of the fight), he is said to have been at that time so extremely spent and worn out with labour and want of sleep, that nature could hold out no longer.
eu
Eta, honi buruz, medikuek esanen dute lo egitea hain beharrezkoa ote den, non gure bizia haren menekoa den;
es
A este propósito decidirán los médicos, de si el dormir es tan necesario, que la falta de reposo pueda poner en peligro nuestra vida.
fr
Et à ce propos les medecins adviseront si le dormir est si necessaire, que nostre vie en dépende ;
en
Now, upon what has been said, the physicians may determine whether sleep be so necessary that our lives depend upon it:
eu
ongi baitakigu erahil zela Mazedoniako Pertseo errege, Erroman preso zenean, loa eragotziz;
es
Sabemos que a Perseo, rey de Macedonia, que fue hecho prisionero en Roma, se le hizo morir no dejando que durmiera;
fr
car nous trouvons bien, qu'on fit mourir le Roy Perseus de Macedoine prisonnier à Rome, luy empeschant le sommeil, mais Pline en allegue, qui ont vescu long temps sans dormir.
en
for we read that King Perseus of Macedon, being prisoner at Rome, was killed by being kept from sleep;
eu
baina Pliniok badio lorik gabe luzaz bizi direnik izan direla. Herodotoren baitan, badira herriak zeinetan gizonak lotan eta beilatan baitaude urte erdikal.
es
pero Plinio habla de gentes que vivieron largo tiempo sin pegar los ojos, y Herodoto de naciones en las cuales los hombres duermen y velan por medios años;
fr
Chez Herodote, il y a des nations, ausquelles les hommes dorment et veillent par demy années.
en
but Pliny instances such as have lived long without sleep.
eu
Eta Epimenides jakintsuaren bizia idatzi dutenek diote berrogeita hamazazpi urtez lotan egon zela etengabe.
es
los autores de la vida del sabio Epiménides cuentan que durmió durante cincuenta y siete consecutivos.
fr
Et ceux qui escrivent la vie du sage Epimenides, disent, qu'il dormit cinquante sept ans de suitte.
en
Herodotus speaks of nations where the men sleep and wake by half-years, and they who write the life of the sage Epimenides affirm that he slept seven-and-fifty years together.
eu
XLV. Dreux-eko guduaz
es
Capítulo XLV. De la batalla de Dreux
fr
CHAPITRE XLV. De la battaille de Dreux
en
Our battle of Dreux is remarkable for several extraordinary incidents;
eu
Gorabehera bitxiez josia egon zen gure Dreuxeko gudua, baina Guiseko jaunaren omena sobera faboratzen ez dutenek gogotik azpimarratzen dute ez dela desenkusagarria manatzen zituen indarrekin geldi eta denbora-pasa egonik, Konetable jauna, armadaburua, artileriarekin zehakatua izan zen artean, eta hobe zela menturatzea, etsaia saihetsaldetik hartuz, ezen ez, gibeletik oldartzeko abantaila ukan arte igurikatuz, halako galera larriaren jasatea;
es
En nuestra batalla de Dreux hubo bastantes incidentes curiosos; mas aquellos que no favorecen mucho la reputación militar del duque de Guisa aseguran que éste no puede excusarse de haberse detenido y aguardado con las fuerzas que mandaba, mientras atacaba la artillería al condestable, que era el jefe del ejército.
fr
Il y eut tout plein de rares accidens en nostre battaille de Dreux : mais ceux qui ne favorisent pas fort la reputation de M. de Guyse, mettent volontiers en avant, qu'il ne se peut excuser d'avoir faict alte, et temporisé avec les forces qu'il commandoit, cependant qu'on enfonçoit monsieur le Connestable chef de l'armée, avecques l'artillerie :
en
but such as have no great kindness for M. de Guise, nor much favour his reputation, are willing to have him thought to blame, and that his making a halt and delaying time with the forces he commanded, whilst the Constable, who was general of the army, was racked through and through with the enemy's artillery, his battalion routed, and himself taken prisoner, is not to be excused;
eu
baina, ondorioa lekuko denez gain, pasionerik gabe eztabaidatuko duenak errazki onetsiko du, ene iduriko, kapitain eta are soldadu bakoitzaren helburua eta xedea garaipen orokorrari begira egon behar dela, eta inolako gertakari berezik ere, edozein balio ukan dezan, ez duela jomuga hartatik baztertu behar.
es
Aquéllos añaden que hubiera valido más correr el riesgo de atacar por el flanco al enemigo, que aguardar la ventaja de verlo pasar, y sufrir una pérdida tan importante.
fr
et qu'il valoit mieux se hazarder, prenant l'ennemy par flanc, qu'attendant l'advantage de le voir en queuë, souffrir une si lourde perte.
en
and that he had much better have run the hazard of charging the enemy in flank, than staying for the advantage of falling in upon the rear, to suffer so great and so important a loss.
eu
Filopemenek, Makanidasen aurkako gudu batez, arkulari eta azkonari-tropa on bat aitzinera igorririk guduxketan oldartzeko, eta etsaiak, desegin ondoren, haien jarraiketari emana brida osoan Filopemene zegoen gudu-luzeran, bere soldaduak inarrosi baziren ere, ez zuen uste zegoen tokitik mugitu behar zenik eta ez etsaiarengana jo bere jendeen laguntzeko;
es
Además de lo que el desenlace testifica, quien discuta sin pasión se verá obligado a confesar, a mi entender, que el designio y último propósito, no sólo de un capitán, sino de todo soldado, debe encaminarse a la victoria en conjunto, y que ninguna circunstancia particular, sea cual fuere el interés que revista, debe apartar la mira de aquel fin.
fr
Mais outre ce, que l'issuë en tesmoigna, qui en debattra sans passion, me confessera aisément, à mon advis, que le but et la visée, non seulement d'un capitaine, mais de chasque soldat, doit regarder la victoire en gros ; et que nulles occurrences particulieres, quelque interest qu'il y ayt, ne le doivent divertir de ce point là.
en
But, besides what the event demonstrated, he who will consider it without passion or prejudice will easily be induced to confess that the aim and design, not of a captain only, but of every private soldier, ought to regard the victory in general, and that no particular occurrences, how nearly soever they may concern his own interest, should divert him from that pursuit.
eu
hala bada, bere aurrean harrapatzea eta zehakatzea utzi ondoren, hasi zen etsaien aurkako oldarpena haien oinezkoen ostearen gainetik, zaldizkoek osoki utziak gelditu zirela ikusi zuenean; eta, lazedemoniarrak baziren ere, nola dena irabazirik zutelakoan desantolatzen hasiak zirelako ordua baitzen, errazki menperatu zituen eta, hori eginik, Makanidasen jarraipenari lotu zen.
es
Filopómeno en un encuentro con Macanidas, envió a la vanguardia para comenzar la escaramuza una nutrida tropa de arqueros y piqueros; el enemigo, luego de haberlos derrotado, los persiguió con encarnizamiento, y pasando después de la victoria a lo largo de la falange en que es encontraba Filopómeno, aunque sus soldados estuvieran briosos, éste no se movió de su lugar ni presentó batalla para auxiliar a sus huestes;
fr
Philopoemen en une rencontre de Machanidas, ayant envoyé devant pour attaquer l'escarmouche, bonne trouppe d'archers et gens de traict : et l'ennemy apres les avoir renversez, s'amusant à les poursuivre à toute bride, et coulant apres sa victoire le long de la battaille où estoit Philopoemen, quoy que ses soldats s'en esmeussent, il ne fut d'advis de bouger de sa place, ny de se presenter à l'ennemy, pour secourir ses gens : ains les ayant laissé chasser et mettre en pieces à sa veue, commença la charge sur les ennemis au battaillon de leurs gens de pied, lors qu'il les vid tout à fait abandonnez de leurs gens de cheval :
en
Philopoemen, in an encounter with Machanidas, having sent before a good strong party of his archers and slingers to begin the skirmish, and these being routed and hotly pursued by the enemy, who, pushing on the fortune of their arms, and in that pursuit passing by the battalion where Philopoemen was, though his soldiers were impatient to fall on, he did not think fit to stir from his post nor to present himself to the enemy to relieve his men, but having suffered these to be chased and cut in pieces before his face, charged in upon the enemy's foot when he saw them left unprotected by the horse, and notwithstanding that they were Lacedaemonians, yet taking them in the nick, when thinking themselves secure of the victory, they began to disorder their ranks;
eu
Gertakari hau Guiseko jaunaren antzekoa da.
es
pero habiendo consentido en verlas destrozar ante sus ojos, emprendió la carga y atacó a la infantería cuando la vio abandonada por las gentes de a caballo.
fr
et bien que ce fussent Lacedemoniens, d'autant qu'il les prit à l'heure, que pour tenir tout gaigné, ils commençoient à se desordonner, il en vint aisément à bout, et cela fait se mit à poursuivre Machanidas.
en
he did this business with great facility, and then put himself in pursuit of Machanidas.
eu
Agesilao eta beoziarren arteko gudu garratzean -han zegoen Xenofonek sekula ikusi zuen gogorrena zela dio-, Agesilaok errefusatu zuen zoriak eskaintzen zion abantaila, beoziarren gudarostea pasatzen uzteko eta gibeletik oldartzeko, garaipen seguruagoa aurreikusten bazuen ere, ustez eta hor zangartasun baino abilezia gehiago baitzen;
es
Aunque eran lacedemnonios, como se las hubo con ellos en el momento en que creían tener ganada la partida, comenzaron pronto a desordenarse y pudo con facilidad vencerlos, perdiendo luego a Macanidas.
fr
 
en
 
eu
eta, suhartasunaren erakusteko asmotan, kuraiaren gartasun miresgarri batez, hobetsi zuen buruz buru aurre egitea;
es
Este caso es en todo parecido al del señor duque de Guisa.
fr
Ce cas est germain à celuy de Monsieur de Guise.
en
Which case is very like that of Monsieur de Guise.
eu
baina horrela izan zen arras garaitua eta zauritua, hondarrean, bortxaz, borrokatik aldegin behar eta lehen nahi ez zuen moduari lotu, bere jendeak zabalaraziz beoziarren uholdea iragan zedin;
es
En la encarnizada batalla de Agesilao contra los beocios, en que Jenofonte se encontró, y a la cual llama la más terrible que jamás viera, Agesilao rechazó la ventaja que la fortuna le ofrecía de dejar libre el paso a las tropas beocias, y el atacarlas por la retaguardia, aunque de tal suerte tuviera por cierta la victoria, estimando que en ello había más argucia que valentía;
fr
En cette aspre battaille d'Agesilaus contre les Boetiens, que Xenophon qui y estoit, dit estre la plus rude qu'il eust oncques veu, Agesilaus refusa l'avantage que fortune luy presentoit, de laisser passer le battaillon des Boetiens, et les charger en queuë, quelque certaine victoire qu'il en previst, estimant qu'il y avoit plus d'art que de vaillance ;
en
In that bloody battle betwixt Agesilaus and the Boeotians, which Xenophon, who was present at it, reports to be the sharpest that he had ever seen, Agesilaus waived the advantage that fortune presented him, to let the Boeotian battalions pass by and then to charge them in the rear, how certain soever he might make himself of the victory, judging it would rather be an effect of conduct than valour, to proceed that way;
eu
gero, pasatu zirelarik, oharturik nola zebiltzan nahas-mahas edozein galbidetatik libre izan balira bezala, jarraiki eta oldarrarazi zien saihetsaldetatik;
es
y para mostrar su proeza, lleno de un ardor singular, prefirió embestir de frente, pero fue derrotado y herido, y se vio obligado a salir de su situación tomando el partido que había rechazado;
fr
et pour montrer sa prouësse d'une merveilleuse ardeur de courage, choisit plustost de leur donner en teste :
en
and therefore, to show his prowess, rather chose with a marvellous ardour of courage to charge them in the front;
eu
baina, halarik ere, ezin zituen ihes osoan ezarri; urratsez urrats erretiratu ziren, ordea, beti hortzak erakutsiz, segurantzan egon ziren arte.
es
al comienzo separó a sus gentes para dejar paso al torrente de beocios, y luego que hubieron desfilado, fijándose en que marchaban en desorden, como quien cree estar fuera de todo riesgo, los siguió y atacó por los flancos, mas no por ello pudo cortarles la retirada, porque se alejaron despacio, mostrándose siempre fieros hasta que se pusieron en salvo.
fr
mais aussi fut-il bien battu et blessé, et contraint en fin se démesler, et prendre le party qu'il avoit refusé au commencement, faisant ouvrir ses gens, pour donner passage à ce torrent de Boetiens : puis quand ils furent passez, prenant garde qu'ils marcheoyent en desordre, comme ceux qui cuidoyent bien estre hors de tout danger, il les fit suivre, et charger par les flancs : mais pour cela ne les peut-il tourner en fuitte à val de route ;
en
but he was well beaten and well wounded for his pains, and constrained at last to disengage himself, and to take the course he had at first neglected; opening his battalion to give way to this torrent of Boeotians, and they being passed by, taking notice that they marched in disorder, like men who thought themselves out of danger, he pursued and charged them in flank;
eu
XLVI. Izenez
es
Capítulo XLVI. De los nombres
fr
CHAPITRE XLVI. Des noms
en
CHAPTER XLVI. OF NAMES
eu
Zernahi motatako belarrak badira ere, denak hartzen dira berdailuaren izenpean.
es
Cualesquiera que sea la diversidad de hierbas de que se componga, el conjunto se comprende siempre bajo el nombre de ensalada;
fr
Quelque diversité d'herbes qu'il y ait, tout s'enveloppe sous le nom de salade.
en
What variety of herbs soever are shufed together in the dish, yet the whole mass is swallowed up under one name of a sallet.
eu
Halaber, izenen aipamenpean egin behar dut hemen artikulu ezberdinezko nahas-mahas bat.
es
así, con motivo de hablar aquí de los nombres, quiero hacer un picadillo de diversos artículos.
fr
De mesme, sous la consideration des noms, je m'en voy faire icy une galimafrée de divers articles.
en
In like manner, under the consideration of names, I will make a hodge-podge of divers articles.
eu
Herri bakoitzak baditu izen zenbait, nolatan ez dakidalarik, gaizki hartzen direnak:
es
Cada nación tiene algunos que se toman, no sé por qué razón, en mala parte, y entre nosotros los de Juan, Guillermo y Benito.
fr
Chaque nation a quelques noms qui se prennent, je ne sçay comment, en mauvaise part : et à nous Jehan, Guillaume, Benoist.
en
Every nation has certain names, that, I know not why, are taken in no good sense, as with us, John, William, Benedict.
eu
gure artean Jehan, Guillaume, Benoit. Orobat, iduri du badirela printzeen genealogian halabeharrak eragin izen batzuk: hala nola Ptolomeoak Egiptokoetan, Henriak Ingalaterran, Charles Frantzian, Baudoin Flandresen, eta gure aitzineko Akitanian Guillaumeak, hortik heldu omen da Guienaren izena:
es
Parece haber en la genealogía de los príncipes ciertos nombres fatalmente predestinados a determinados países, como el de Tolomeo en Egipto, el de Enrique en Inglaterra, el de Carlos en Francia y el de Balduino en Flandes. En nuestra antigua Aquitania teníamos el de Guillermo, de donde se dice que por una singular casualidad deriva el nombre de Guiena.
fr
Item, il semble y avoir en la genealogie des Princes, certains noms fatalement affectez : comme des Ptolomées à ceux d'Ægypte, des Henrys en Angleterre, Charles en France, Baudoins en Flandres, et en nostre ancienne Aquitaine des Guillaumes, d'où lon dit que le nom de Guienne est venu :
en
In the genealogy of princes, also, there seem to be certain names fatally affected, as the Ptolemies of Egypt, the Henries in England, the Charleses in France, the Baldwins in Flanders, and the Williams of our ancient Aquitaine, from whence, 'tis said, the name of Guyenne has its derivation;
eu
funtsik gabeko arrazoia, hori bezain gordinak Platonen beraren baitan izan ez balira.
es
Esta derivación parecerá extraña a primera vista, pero todavía se encuentran algunas cosas más peregrinas en las obras de Platón mismo.
fr
par un froid rencontre, s'il n'en y avoit d'aussi cruds dans Platon mesme.
en
which would seem far fetched were there not as crude derivations in Plato himself.
eu
Orobat, gauza arina da, baina, beti ere, oroigarria bere bitxikeriaz eta begizko lekuko batek idatzia, Henri Normandiako dukeak, Ingalaterrako Henri bigarrenaren semeak bazkari handi bat egin zuelarik Frantzian, aitoren semegoaren bilkura hain handia izan zen non, denbora pasa gisan, lerrokaturik izenen antzekotasunaren arabera, lehen lerroan, Guilaumeena baitzen, mahaian jarririk ehun eta hamar zaldun suertatu baitziren izen hartakoak, aitoren seme arruntak eta zerbitzariak kontutan hartu gabe.
es
Es una cosa sin importancia, mas sin embargo digna de memoria por su extrañeza, y escrita por testigo ocular, que Enrique, duque Normandía, hijo de Enrique II, rey de Inglaterra, en ocasión en que daba un banquete en Francia, los nobles concurrieron a la fiesta en número tan considerable, que habiendo por pasatiempo dividídose en grupos por la semejanza de sus nombres, en el primero, que fue el de los Guillermos, hubo hasta ciento diez caballeros sentados a la mesa que llevaban este nombre, sin contar los criados, ni los que no eran más que simples gentilhombres.
fr
Item, c'est une chose legere, mais toutefois digne de memoire pour son estrangeté, et escripte par tesmoin oculaire, que Henry Duc de Normandie, fils de Henry second Roy d'Angleterre, faisant un festin en France, l'assemblée de la noblesse y fut si grande, que pour passe-temps, s'estant divisée en bandes par la ressemblance des noms : en la premiere troupe qui fut des Guillaumes, il se trouva cent dix Chevaliers assis à table portans ce nom, sans mettre en comte les simples gentils-hommes et serviteurs.
en
Item, 'tis a frivolous thing in itself, but nevertheless worthy to be recorded for the strangeness of it, that is written by an eyewitness, that Henry, Duke of Normandy, son of Henry II., king of England, making a great feast in France, the concourse of nobility and gentry was so great, that being, for sport's sake, divided into troops, according to their names, in the first troop, which consisted of Williams, there were found an hundred and ten knights sitting at the table of that name, without reckoning the ordinary gentlemen and servants.
eu
Bazkaltiarren izenen arauez mahaien antolatzea bezain dibertigarria zitzaion Geta enperadoreari plateren zerbitzuaren antolatzea haragien izenen lehen letrak kontutan harturik; zerbitzatzen ziren M-z hasten zirenak:
es
Tan curiosa como distribuir las mesas por los nombres de los asistentes era la costumbre del emperador Geta, el cual ordenaba el servicio de los diversos platos de carnes atendiendo a la letra con que éstas empezaban;
fr
Il est autant plaisant de distribuer les tables par les noms des assistans, comme il estoit à l'Empereur Geta, de faire distribuer le service de ses mets, par la consideration des premieres lettres du nom des viandes :
en
It is as pleasant to distinguish the tables by the names of the guests as it was in the Emperor Geta to distinguish the several courses of his meat by the first letters of the meats themselves;
eu
aharia, basurdekumea, legatza, izurdea; berdin gainerakoekin.
es
servíanse primero aquellas cuya inicial era la M, y así los demás manjares.
fr
on servoit celles qui se commençoient par m : mouton, marcassin, merlus, marsoin, ainsi des autres.
en
so that those that began with B were served up together, as brawn, beef, bream, bustards, becca-ficos; and so of the others.
eu
Orobat, esaten da on dela izen on baten edukitzea, hots, omena eta fama;
es
Dícese que es conveniente tener buen nombre, es decir, reputación y crédito;
fr
Item, il se dit qu'il fait bon avoir bon nom, c'est à dire credit et reputation :
en
Item, there is a saying that it is a good thing to have a good name, that is to say, credit and a good repute;
eu
baina, egiazki, erabilgarriagoa da izen eder baten edukitzea, errazki ahoskatzen eta oroitzen ahal dena, erregeek eta handikiek errazago ezagutzen baikaituzte eta nekezago ahanzten;
es
pero además es también útil tener uno sonoro y que fácilmente pueda pronunciarse y retener en la memoria, pues de tal suerte, los reyes y los grandes nos conocen con mayor facilidad, y nos olvidan menos.
fr
mais encore à la verité est-il commode, d'avoir un nom qui aisément se puisse prononcer et mettre en memoire : car les Roys et les grands nous en cognoissent plus aisément, et oublient plus mal volontiers ;
en
but besides this, it is really convenient to have a well-sounding name, such as is easy of pronunciation and easy to be remembered, by reason that kings and other great persons do by that means the more easily know and the more hardly forget us;
eu
zerbitzatzen gaituztenen artetik ere, ohiago manatzen eta erabiltzen ditugu errazkiago ezpaineratzen zaizkigun izenak dituztenak.
es
Entre los criados de nuestro servicio, mandamos más ordinariamente y empleamos con más frecuencia a aquellos que tienen uno cuya pronunciación es cómoda y que viene a la lengua con mayor facilidad.
fr
et de ceux mesmes qui nous servent, nous commandons plus ordinairement et employons ceux, desquels les noms se presentent le plus facilement à la langue.
en
and indeed of our own servants we more frequently call and employ those whose names are most ready upon the tongue.
eu
Ikusi dut Henri bigarrena ezin zuzen izendatuz Gaskonia eskualde honetako aitoren seme bat; eta hobetsi zuen erreginaren neskame bati arrazaren izen orokorraren ematea, sortetxekoa bihurriegia zitzaiolako.
es
Yo he visto al rey Enrique II no poder mentar a derechas a un gentilhonibre de esta provincia de Gascuña; y porque era muy raro el que llevaba una camarera de la reina, el mismo rey Enrique II creyó oportuno designarla con el dictado general de la casa a que pertenecía.
fr
J'ay veu le Roy Henry second, ne pouvoir nommer à droit un gentil-homme de ce quartier de Gascongne ; et à une fille de la Royne, il fut luy mesme d'advis de donner le nom general de la race, par ce que celuy de la maison paternelle luy sembla trop divers.
en
I myself have seen Henry II., when he could not for his heart hit of a gentleman's name of our country of Gascony, and moreover was fain to call one of the queen's maids of honour by the general name of her race, her own family name being so difficult to pronounce or remember;
eu
Sokratesek uste du gurasoen axolari dagokiola izen eder baten ematea haurrei.
es
Sócrates estimaba digno del cuidado paternal el dar a los hijos un nombre hermoso.
fr
Et Socrates estime digne du soing paternel, de donner un beau nom aux enfants.
en
and Socrates thinks it worthy a father's care to give fine names to his children.
eu
Orobat, Poitierseko gure Ama Handiaren eraikitzea sortu omen zen zeren han bizi zen mutil lizunkoi bat, neska bat harturik eta haren izena galdeginik, Maria baitzen, hain gartsuki hunkitu zen erlijioaz eta begiruneaz gure Salbatzailearen ama birjinaren izen saindu horrengatik non, neska hura bidaltzeaz gain, bide oneratu baitzen bere bizi osorako;
es
Refiérese que la fundación de Nuestra Señora, la Grande, de Poitiers, debió su origen a que un joven de malas costumbres que vivía allí, habiendo llevado a su casa una doncella a quien preguntó su nombre, que era el de María, sintiose tan vivamente ganado, al oírlo, por los sentimientos piadosos y por el respeto del dictado sacrosanto de la Virgen, madre de nuestro Salvador, que no sólo la dejó marchar, sino que se enmendó de sus yerros para todo el resto de su vida.
fr
Item, on dit que la fondation de nostre Dame la grand' à Poitiers, prit origine de ce qu'un jeune homme desbauché, logé en cet endroit, ayant recouvré une garce, et luy ayant d'arrivée demandé son nom, qui estoit Marie, se sentit si vivement espris de religion et de respect de ce nom Sacrosainct de la Vierge mere de nostre Sauveur, que non seulement il la chassa soudain, mais en amanda tout le reste de sa vie :
en
Item,'tis said that the foundation of Notre Dame la Grande at Poitiers took its original from hence that a debauched young fellow formerly living in that place, having got to him a wench, and, at her first coming in, asking her name, and being answered that it was Mary, he felt himself so suddenly pierced through with the awe of religion and the reverence to that sacred name of the Blessed Virgin, that he not only immediately sent the girl away, but became a reformed man and so continued the remainder of his life;
eu
mirakulu horren aipamenaz eraiki zen, mutil haren etxea zegoen tokian, kapera bat gure Amaren izenean eta, gero, orain dakusagun eliza.
es
En consideración de este milagro fue edificada en la misma plaza donde estaba la casa del joven, una capilla bajo la advocación de Nuestra Señora, y luego la iglesia que hoy vemos.
fr
et qu'en consideration de ce miracle, il fut basty en la place, où estoit la maison de ce jeune homme, une chapelle au nom de nostre Dame, et depuis l'Eglise que nous y voyons.
en
and that, in consideration of this miracle, there was erected upon the place where this young man's house stood, first a chapel dedicated to our Lady and afterwards the church that we now see standing there.
aurrekoa | 105 / 89 orrialdea | hurrengoa

Nodoa: liferay1.lgp.ehu.eus