Hizkuntzen arteko Corpusa (HAC)
Entseiuak I, Michel Eyquem de Montaigne / Eduardo Gil Bera (Klasikoak, 1992
)
eu
teologoetan, Elizaren aferak, zentsurak, permisioneak eta ezteiak; gerra gizonengan, haiei dagokiena, partikularki pertsonalki egon diren ekintzen ondorioak;
es
es lo uno o lo otro según vuestras acciones. Si habéis vivido un día lo habéis visto todo:
fr
c'est la place du bien et du mal, selon que vous la leur faictes. Et si vous avez vescu un jour, vous avez tout veu :
en
it is the scene of good or evil as you make it.' And, if you have lived a day, you have seen all:
eu
enbaxadoreengan, maneiuak, espioitzak, praktikak eta haien eramateko manerak.
es
un día es igual a siempre.
fr
un jour est égal à tous jours.
en
one day is equal and like to all other days.
eu
Horrexegatik, besteren baitan gelditu gabe barkatuko nukeena, Langey jaunaren istorioan, gauza haietan hagitz aditua baita, pisatu eta azpimarratu dut.
es
No hay otra luz ni otra oscuridad distintas.
fr
Il n'y a point d'autre lumiere, ny d'autre nuict.
en
There is no other light, no other shade;
eu
Erromako kontsistorioan, Masconeko apezpikua eta du Velly jaunak, gure enbaxadoreak, egon zirelarik, Karlos bosgarrena enperadoreak harroki egin adierazpenen berri eman eta gero:
es
Ese sol, esa luna, esas estrellas, esa armonía de las estaciones es idéntica a la que vuestros abuelos gozaron y contemplaron, y la misma que contemplarán nuestros nietos y tataranietos.
fr
Ce Soleil, cette Lune, ces Estoilles, cette disposition, c'est celle mesme que vos ayeuls ont jouye, et qui entretiendra vos arriere-nepveux.
en
this very sun, this moon, these very stars, this very order and disposition of things, is the same your ancestors enjoyed, and that shall also entertain your posterity:
eu
gure kontrako hitz laidogarri franko erabili zituela, besteak beste, bere kapitain eta soldaduek erregerenek baino fideltasun eta gudurako gaitasun gehiago edukiko ez balute, orduantxe ezarriko zuela soka lepoan urriki eske harengana joateko (azkeneko honetarik zerbait zinez zioela dirudi, izanez ere, bere bizian bizpahiru aldiz errepikatu baitzuen hitzez hitz); halaber, erregea desafiatu zuen buruz buru atorra-has borrokatzeko ezpataz eta puñalez, itsasuntzi batez; aipatu Langeyko jaunak, berak dioenez, gaineratzen du nola enbaxadoreek, erregeri gauzen berri ematean, parterik gehiena disimulatu ziotela, gorago esanak ixilik uzterainokoan ere. Egiazki harritzeko aurkitu dut enbaxadore baten baitan legokeela ixilik egotea bere nagusiari zor dizkion abisuetan, bereziki halakoak, halako pertsonarengandik zetozenak, eta halako bilkura handian esanak. Uste izan nukeen zerbitzariaren ofizioa dagoela gauzak beren osotasunean, gertatu bezala erakustean, nagusiak juzgatzeko, hautatzeko eta agintzeko libertatea izan dezan. Egiaren aldatzea edota gordetzea, agian gaizki hartuko duelakoan eta horrek delibero makur batera eramanen duelakoan eta, hala ere, bere egitekoen jakinezean uztea, hori, ene iduriko, lege- -emaileari baitagokio eta ez obeditzen duenari, zaindariari eta eskola-maisuari, eta ez, autoritatean, zuhurtasunean eta aholkularitzan ere, bere burua azpikotzat hartu behar duenari.
es
fr
en
eu
Dena den, ez nuke nahi, neure apurrean, horren gaizki zerbitzatua izan.
es
Non allum videre patres, aliumve nepotes adspicient.
fr
Non alium videre patres : aliumve nepotes Aspicient.
en
"'Non alium videre patres, aliumve nepotes Aspicient.'
eu
Hain gogotik itzurtzen gara, edozein estakurupean, agintetik eta ebasten dugu manua, norberak naturalki libertate eta autoritatera aiher baita, non buruzagiari deus ere ez bailitzaioke hain preziatua izan behar nola zerbitzatzen dutenengandik obedientzia huts eta xaloa.
es
fr
en
eu
Agintearen ofizio usteltzen da azpikotasun hutsez obeditu beharrean norbere oldez egiten bada.
es
"La variedad y distribución de todos los actos de mi comedia se desarrollan en un solo año.
fr
Et au pis aller, la distribution et varieté de tous les actes de ma comedie, se parfournit en un an.
en
"And, come the worst that can come, the distribution and variety of all the acts of my comedy are performed in a year.
eu
P. Krasok, erromatarrek bost aldiz dohatsu kontsideratu zutena, ingeniari greko bati agindu zion, Asian kontsul zelarik, egin zezala ikusi zituen bi untzi-hagetarik handiena gerrarako egin nahi zuen tramankulu baterako, hark, aldiz, bere jakitatearen estakurupean, beste moldez hautatu zuen eta txikiena eraman zion, hoberena zelakoan bere iduriko.
es
fr
en
eu
Krasok, haren arrazoinak pazientki entzun eta gero, ederki azotarazi zuen, disziplinaren interesa lanarena baino gorago baitzeukan.
es
Si habéis parado vuestra atención en el vaivén de mis cuatro estaciones, habréis visto que comprenden la infancia, adolescencia, virilidad y vejez del mundo:
fr
Si vous avez pris garde au branle de mes quatre saisons, elles embrassent l'enfance, l'adolescence, la virilité, et la vieillesse du monde.
en
If you have observed the revolution of my four seasons, they comprehend the infancy, the youth, the virility, and the old age of the world:
eu
Bestaldetik ere, bitartean, pentsatzekoa litzateke obedientzia hertsi hori soilik manamendu zehatz eta aintzinetik mugatuei dagokiela.
es
fr
en
eu
Enbaxadoreek kargu libreagoa dute, maizenik beren olde hutsean dagoena;
es
con ello ha hecho su partida;
fr
Il a joüé son jeu :
en
the year has played his part, and knows no other art but to begin again;
eu
ez dute soilik egiten, baizik eta moldatzen eta zertaratzen beren aholkuez nagusiaren borondatea.
es
después comienza de nuevo, y siempre acontecerá lo mismo.
fr
il n'y sçait autre finesse, que de recommencer ;
en
it will always be the same thing:
eu
Ikusi dut ere, neure aroan, erantzuki egiten aginteko jendeari bere inguruko egitekoei baino gehiago erregearen gutunen hitzei obediturik.
es
Versamur ibidem, atque insumus usque.
fr
ce sera tousjours cela mesme.
en
"'Versamur ibidem, atque insumus usque.'
eu
Adituek salatzen dute Pertsiako erregeen ohitura, zertaz hain xeheki eta motz manatzen baitzieten beren azpikoei, non haiek, denik txikienean, erregeen ordenura jo behar baitzuten;
es
Atque in se sua per vestigia volvitur annus.
fr
versamur ibidem, arque insumus usque, Atque in se sua per vestigia volvitur annus.
en
"'Atque in se sua per vestigia volvitur annus.'
eu
hain eremu zabalean, epe horrek beren egitekoei kalte ez txikiak ekarririk anitzetan.
es
"No reside en mi la facultad de forjaros nuevos pasatiempos:
fr
Je ne suis pas deliberée de vous forger autres nouveaux passetemps.
en
"I am not prepared to create for you any new recreations:
eu
Krasok ere, ofizioko gizon bati idatziz eta hari esanez untzi-haga zertarako nahi zuen, ez ote zuen iduri harekin hasten zela deliberotan eta haren ideiaren tartekatzera gonbidatzen zuela?
es
Nam tibi praeterea quod machiner, inveniamque quod placeat, nihil est: eadem sunt omnia semper.
fr
Nam tibi præterea quod machiner, inveniamque Quod placeat, nihil est, eadem sunt omnia semper.
en
"'Nam tibi prxterea quod machiner, inveniamque Quod placeat, nihil est; eadem sunt omnia semper.'
eu
XVIII. Beldurraz
es
"Dejad a los que vengan el lugar, como los demás os lo dejaron a vosotros.
fr
Faictes place aux autres, comme d'autres vous l'ont faite.
en
"Give place to others, as others have given place to you.
eu
Obstupui, steteruntque comæ, et vox faucibus hæsit .
es
La igualdad es la primera condición de la equidad.
fr
L'equalité est la premiere piece de l'equité.
en
Equality is the soul of equity.
eu
Ez naiz naturalista ona (diotenez) eta ez dakit zein maratilaz aritzen den beldurra gure baitan;
es
¿Quién puede quejarse de un mal que todos sufren?
fr
Qui se peut plaindre d'estre comprins où tous sont comprins ?
en
Who can complain of being comprehended in the same destiny, wherein all are involved?
eu
dena dela, grina bitxia da;
es
Es, pues, inútil que viváis;
fr
Aussi avez vous beau vivre, vous n'en rabattrez rien du temps que vous avez à estre mort :
en
Besides, live as long as you can, you shall by that nothing shorten the space you are to be dead;
eu
eta, medikuek diote ez dagoela hark baino gehiago gure adimena bere jarlekutik landara daramanik.
es
no rebajaréis nada del espacio que os falta para la muerte:
fr
c'est pour neant ;
en
'tis all to no purpose;
eu
Zinez, jende asko ikusi dut beldurraren bortxaz zoraturik;
es
fr
en
eu
eta pausatuenei ere, egia da, haren aldiak iraun bitartean, zoraldi ikaragarriak sortarazten dizkie.
es
para ello todos vuestros esfuerzos son inútiles.
fr
aussi long temps serez vous en cet estat là, que vous craingnez, comme si vous estiez mort en nourrisse :
en
you shall be every whit as long in the condition you so much fear, as if you had died at nurse:
eu
Baztertzen dut jende xehea, beldurrak erakusten baitizkio noiz arbasoak hilobitik atereak, hilmihisez inguratuak, noiz gizotsoak, laminak eta kimerak.
es
Tanto tiempo como permanecéis en ese estado de temor, nada vale ni a nada conduce.
fr
licet, quod vis, vivendo vincere secla, Mors æterna tamen, nihilominus illa manebit.
en
"'Licet quot vis vivendo vincere secla, Mors aeterna tamen nihilominus illa manebit.'
eu
Baina, soldaduen artean ere, leku gutiago izan behar lukeenean, zenbat aldiz ez ote ditu artaldeak korazadun armada bilakatu?
es
fr
en
eu
ihiak eta kanaberak lantzez armatu jendalde?
es
Igual da que hubierais muerto cuando estabais en brazos de vuestra nodriza:
fr
Et si vous mettray en tel point, auquel vous n'aurez aucun mescontentement.
en
"And yet I will place you in such a condition as you shall have no reason to be displeased.
eu
Gure adiskideak etsai? Gurutze zuria gorri?
es
In vera nescis nullum fore morte alium te, qui possit vivus tibi te lugere peremptum, stansque jacentem?
fr
In vera nescis nullum fore morte alium te, Qui possit vivus tibi te lugere peremptum, Stansque jacentem.
en
"'In vera nescis nullum fore morte alium te, Qui possit vivus tibi to lugere peremptum, Stansque jacentem.'
eu
Bourboneko jaunak Erroma hartu zuelarik, banderazain bat, S. Pedro auzoaren zain zegoena, lehen deiadarrean halako ikara gorriak hartua izan zen non harresi-artaka batetik jalgi baitzen hiritik, bandera eskuetan zuelarik, zuzen etsaiei buruz, ustez eta hiri barrenera zihoala;
es
"Y si a tal estado de ánimo llegarais, no experimentaríais descontento alguno;
fr
Ny ne desirerez la vie que vous plaignez tant.
en
"Nor shall you so much as wish for the life you are so concerned about:
eu
doi hondarrean, haren geldiarazteko Bourboneko jaunaren tropak lerrokatzen ikusirik, ustez eta hirikoek egin ateraldi bat zitekeela, ohartu zen eta, itzulirik, lehen atera zilotik sartu zen berriz, kanpoan gaindi hirurehunen bat urrats eginak zituelarik. Ez zitzaion horren ongi suertatu kapitain Juilleren banderazainari, Reu jaunak eta Bureseko kondeak S. Pol guretzat hartu zutenean;
es
Nec sibi enim quisquam tum se, vitamque requirit. Nec desiderium nostri nos afficit ullum.
fr
Nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit, Nec desiderium nostri nos afficit ullum.
en
"'Nec sibi enim quisquam tum se vitamque requirit. "'Nec desiderium nostri nos afficit ullum.'
eu
zeren, beldurraz hain gogorki zoraturik txirrista batetik bere burua bandera eta guziarekin egozterainokoan, zehakatu baitzuten asaldatzaileek.
es
ni desearíais una vida cuya pérdida sentís tanto.
fr
en
eu
Setio berean ere, oroigarria izan zen aitoren seme baten bihotza hertsatu, atzipetu eta hormatu zuen beldurra:
es
"Es la muerte menos digna de ser temida que nada, si hubiera alguna cosa más insignificante que nada.
fr
La mort est moins à craindre que rien, s'il y avoit quelque chose de moins, que rien.
en
"Death is less to be feared than nothing, if there could be anything less than nothing.
eu
hain bortitza, non artakatik beheiti hilotz erori baitzen, batere zauririk gabe.
es
Multo...
fr
en
"'Multo .
eu
Antzeko beldurrak harrapatzen du, zenbaitetan, jende-meta oso bat.
es
mortem minus ad nos esse putandum.
fr
en
. .
eu
Germanikoren alemanen aurkako guduetarik batez, bi gudaroste handik beldurrez hartu zituzten bi aurkako bide ezberdin;
es
Si minus esse potest, quam quod nihil esse videmus.
fr
multo mortem minus ad nos esse putandum, Si minus esse potest quam quod nihil esse videmus.
en
mortem minus ad nos esse putandium, Si minus esse potest, quam quod nihil esse videmus.'
eu
bata ihesean bestea abiatu berri zen tokitik.
es
"Ni muertos ni vivos debe concernirnos;
fr
Elle ne vous concerne ny mort ny vif.
en
"Neither can it any way concern you, whether you are living or dead:
eu
Behin hegalak ezartzen dizkigu orpoetan, gorago bi lehenei bezala;
es
vivos, porque existimos;
fr
Vif, par ce que vous estes :
en
living, by reason that you are still in being;
eu
behin oinak lurrera itzatzen dizkigu eta trabatzen, Teofilo enperadoreaz irakurtzen den gisan:
es
muertos, porque ya no existimos.
fr
Mort, par ce que vous n'estes plus.
en
dead, because you are no more.
eu
arabiarren aurka galdu gudu batez, hain zoratua eta galdua gertatu zen non ihesari emateko deliberoa ere ezin baitzuen hartu:
es
Nadie muere hasta que su hora es llegada el tiempo que dejáis era tan vuestro u os pertenecía tanto como el que transcurrió antes de que nacierais, y que tampoco os concierne.
fr
D'avantage nul ne meurt avant son heure. Ce que vous laissez de temps, n'estoit non plus vostre, que celuy qui s'est passé avant vostre naissance :
en
Moreover, no one dies before his hour: the time you leave behind was no more yours than that was lapsed and gone before you came into the world;
eu
adeo pavor etiam auxilia formidat harik eta Manuelek, armadaren lehendabiziko buruzagi batek, harroturik eta inarrosirik lo pisu batetik iratzartzeko bezala, esan zion:
es
Respice enim, quam nil ad nos anteacta vetustas temporis aeterni fuerit.
fr
Respice enim quam nil ad nos ante acta vetustas Temporis æterni fuerit.
en
"'Respice enim, quam nil ad nos anteacta vetustas Temporis aeterni fuerit.'
eu
"Jarraitzen ez badidazu, hilen zaitut;
es
"Allí donde vuestra vida acaba está toda comprendida.
fr
Où que vostre vie finisse, elle y est toute.
en
Wherever your life ends, it is all there.
eu
zeren hobe baituzu biziaren galtzea ezen ez, preso egonez, inperioaren galtzea."
es
La utilidad del vivir no reside en el tiempo, sino en el uso que de la vida se ha hecho:
fr
L'utilité du vivre n'est pas en l'espace : elle est en l'usage.
en
The utility of living consists not in the length of days, but in the use of time;
eu
Bere azken indarra darakutsa gure eginbehar eta ohoreari ebatsi dion suhartasunera berriro garamatzenean haren zerbitzurako.
es
tal vivió largos días que vivió poco.
fr
Tel a vescu long temps, qui a peu vescu.
en
a man may have lived long, and yet lived but a little.
eu
Senpronioren kontsularoaz, Hanibalen aurkako lehen gudukaldia erromatarrek galdu zutenean, hamar mila oinezko oste batek, beldurrak harturik eta bere laxakeriarentzat bidea nondik egin ez ikusirik, etsaien erdiz erdi jo zuen, eta zulatu zituzten miresgarrizko eginahal batez, kartagotarren sarraski handiarekin, ihesaldi ahalkegarri bat erosirik garaipen ohoregarri batek ukan zukeen balio berean.
es
fr
en
eu
Hona zertaz naizen gehienik beldurraren beldur.
es
Esperadla mientras permanecéis en el mundo:
fr
Attendez vous y pendant que vous y estes.
en
Make use of time while it is present with you.
eu
Garratzean ere, aintzinatzen ditu gainerako gorabehera guziak.
es
de vuestra voluntad pende, no del número de años el que hayáis vivido bastante.
fr
Il gist en vostre volonté, non au nombre des ans, que vous ayez assez vescu.
en
It depends upon your will, and not upon the number of days, to have a sufficient length of life.
eu
Zer minaldi izan daiteke Ponpeioren lagunena baino garratz eta zuzenagoa, haren untzian baitzeuden, sarraski ikaragarri horren ikusleak?
es
¿Pensáis acaso no llegar al sitio donde marcháis sin cesar?
fr
Pensiez vous jamais n'arriver l'à, où vous alliez sans cesse ?
en
Is it possible you can imagine never to arrive at the place towards which you are continually going?
eu
Eta hurbiltzen hasiak zitzaizkien egiptoar belen ikusteak kontraminatu zituen halako moldez non ohartu izan baita ez zirela jostatzen baizik eta marinelen presatzean arintzeko eta arraunaren bortxaz salbatzeko;
es
fr
en
eu
harik eta Tirora heldurik, beldurretik libreak, astirik aski izan zuten arte beren gogoaren itzularazteko pairatu berri zuten galerara, eta bridaren laxatzeko negar eta marraska minei, beste grina azkarrago hark debekatu baitzituen.
es
No hay camino que no tenga su salida.
fr
encore n'y a il chemin qui n'aye son issuë.
en
and yet there is no journey but hath its end.
eu
Tum pavor sapientiam omnem mihi ex animo expectorat.
es
Y por si el mal de muchos sirve a aliviaros, sabed que el mundo todo sigue la marcha que vosotros seguís.
fr
Et si la compagnie vous peut soulager, le monde ne va-il pas mesme train que vous allez ?
en
And, if company will make it more pleasant or more easy to you, does not all the world go the self-same way?
