Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH)

Bere jaiotza-data zehatzik ez badaukagu ere, jakin badakigu Silvain Pouvreau Frantzia erdialdeko Bourges herrian jaio zela. Gaztetarik Saint Cyran –Jean Duvergier de Hauranne, benetako izenez– jansenista entzutetsu euskaldunaren zerbitzari-lanetan ibili zen urteetan zehar. Hain zuzen ere, badirudi urte horiek baliatu zituela hizkuntzak ikasteko zuen gaitasuna garatzeko. Izan ere, frantsesaz gain, latina, gaztelania, hebraiera eta euskara ikasi zituen orduan.

Eliza-ikasketak Parisko unibertsitaean egiten zebilela, garaiko jakintsu ezberdinak ezagutu zituen, hala nola, Jacques Bénigne Bossuet intelektuala, Françoise Fouquet gotzaina edo Arnaud Oihenart idazle, historialari eta legegizona. 1637an, Fouquet Baionako apezpiku zela, bertara joan zen eta handik hiru urtera, apaiztu eta berehala, Fouquetek berak Bidart hiriko erretoretza eskaini zion. Lau urte igaro zituen erretore-lanetan, harik eta Olze apezpikuak Fouquet ordezkatu zuen arte. Izan ere, badirudi Olze eta Pouvreauren arteko harremana ez zela ona izan. Tartean Euskal Herrira bidaiak egin bazituen ere, lehenengo Bidartetik sorterrira, eta, ostean, Parisera jo zuen. Frantziako hiriburuan zendu zen 1670-1680ko hamarkadan.

Obra erlijioso-aszetikoa da Pouvreaurena nagusiki, baina sortzailetzat baino, moldatzaile eta itzultzailetzat aipatu behar dugu. Bizi zela ondoko hiru obrak argitaratu zituen:

• Guiristinoaren dotrina: Pariseko Jean Roger ediorearen etxean 1656an argitaratua. Richelieu frantses kardinalak 1621an Poitiersen kaleratutako Instruction du Chretien lanaren itzulpena da, Richelieuren ilobari eginiko eskaintza biltzen duena.
• San Frances de Sales Genevaco Ipizpicuaren Philotea eta chapeletaren Andre Dana Mariaren ohoretan devocionerequin erraiteco Antcea: 1664an Parisko Claude Audineten etxean argitaratua. Garai hartan eragin nabarmena izan zuen San Frantses Saleskoaren Introduction à la vie dévote (Lyon, 1608) lanaren euskal moldaketa da. Alexandro VII Aita Santuari latinez eta euskaraz eginiko eskaintza gehitu zion Pouvreauk lanari, orduko euskaldunen erlijiotasuna eta hizkuntza-berezitasuna nabarmenduz.
• Gudu espirituala, il padre don Lorenzo Scupoli chierico regolare Teatinoac Italienez eguina. Parisko Claude Audineten etxean argitaratua hau ere, 1665ean. Izenburuan bertan agertzen den bezala, Lorenzo Scúpolik 1589an Venezian argitaratutako Combattimento spirituale lanaren moldaketa da.

Arestian esan bezala, zenbait lan argitaragabe utzi zituen Pouvreauk. Alde batetik, Thomas Kempisen liburu baten itzulpena —Iesusen Imitacionea— aipa genezake, 1669an argitaratzeko prestatua. Bestalde, Pouvreauren hizkuntzaren gaineko lanak aipatu behar dira. Jules Vinson frantziar ikertzaileak bourgestarraren zenbait idazki bildu eta 1892an agitaratu zituen Les petites oeuvres basques izenburupean. Bertan biltzen dira, besteak beste, euskal gramatikaz idatzitako atal labur bat –gramatika-lan sakon eta zabalago baten atala, ziur asko– eta euskara-frantsesa hiztegi bat, bigarrena izanik zati garrantzitsuena. Hiztegi horretan biltzen diren erreferentziak aski lagungarri zaizkigu, bada, Pouvreauk bere garaiko euskal literaturaz zeukan ezagutzaren berri izateko. Hala, bertan bildutako ohar eta aipuek argitzen digute Leizarraga, Axular edo Oihenart bezalako autoreen obrak ezagutzen zituela.

XX. mendeko ikerle ezberdinek bestela iritzi badiote ere, kritika gogorrak jasan ditu Pouvreauk zenbaitetan. Joannes Haraneder lapurtarrak, esaterako, 1749ko Philotearen itzulpen berrian Pouvreauren “euskara gaitza” aipatzen zuen. Bestalde, Ricardo Gómezek orain gutxi nabarmendu bezala, bourgestarraren gramatika-lan laburretan ez da, bizi izan zuen garairako, originaltasunik ageri.

BIBLIOGRAFIA

AREJITA, A. (2006): “Silvain Pouvreau. XVII. mendeko euskal idazlea”, in POUVREAU, S.: (2006) Guiristinoen dotrina / Richelieu Cardinala ; Silvain Pouvreau apeçac escaraz emana. Labayru Ikastegia – Bilbao Bizkaia Kutxa Fundazioa. Bilbo.

GÓMEZ, R. (2008): “Euskal gramatikagintza zaharraren historia laburra: XVII-XVIII. mendeak”. ARTIAGOITIA, X. eta LAKARRA, J. (arg.) (2008): Gramatika jaietan Patxi Goenagaren omenez. Euskal Herriko Unibertsitatea, Bilbo.

MICHELENA, L. (1960): Historia de la literatura vasca. Minotauro. Madrid.

ONAINDIA, S., 1972, Euskal literatura I. Etor. Donostia.

OYHARÇABAL, B., 1989, “Les travaux de grammaire basque avant Larramendi (1729)”. ASJU 23:1. 59-73.

SALABERRI, P., 2002, Iraupena eta lekukotasuna. Euskal Literatura idatzia 1900 arte. Elkar. Donostia.

VILLASANTE, L., 1961, Historia de la literatura vasca. Sendo. Bilbao.