Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH)

Amaia Lasa Getarian jaio zen 1948an. Euskal Herritik kanpo bizi izan zen, Frantzian. Euskal Herrian Maistra ikasketak egin ondoren, Friburgon (1970) Literatura eta Frantzesa ikasi zituen. Ondoren, Iraultza Sandinistaren garaietan Nikaraguan izan zen, irakaskuntzan lanean. Estatu Batuak eta Holanda ere izan ditu bizitoki. Gaur egun Getarian bizi da.

1971n argitaratu zuen bere lehen poema sorta, Mikel Lasa nebarekin batera, biek sinaturiko Poema bilduma liburuaren barnean. Urte batzuk beranduagokoak dira Hitz nahastuak (1977) eta Nere paradisuetan (1979). Nikaraguako garaiak kontatu zituen Lasak Malintxearen gerizpean (1988) ipuin liburuan. Poema guztien bilduma argitaratu zuen 2000. urtean Geroaren aurpegia (1967-1997) izenburupean, argitalpen horretan aurretiko poema liburuen izenburuak aldaturik agertzen direlarik. Lehenak Geroaren aurpegia dauka izenburutzat, bilduma osoaren izenburua ere badena, bestalde; Sustraia(1970-1975) izena du orain Hitz nahastuak eta Nere paradisuetan poema bildumari Ordu minduak (1976-1978) deitu dio egileak. Autoreak poesia berria eta argitaragabea Egunak jarraiean (1990-1997) deituraz ezagutarazi du.

Geroaren aurpegia poesia-bilduma horretan kronologia zehatza jarri zaio autorearen ibilbide poetikoari. Lehen poemak, 1971ra artetakoak, poema laburrak dira, sentipenaren eta intuizioaren inguruan agertutakoak. Maitasunak, nostalgiak, bakartasunak, geroari beldurrak… eta baieztapen borobil batek eman dio hasiera lanari:

“Jaungoiko guztiak ukatzen dituen

Emakume bat naiz”.

Bertso hauek zabaltzen dute Amaia Lasaren autopoetika. Eta horrela hasten den poema hala bukatzen da:

“Hutsunean igeri dabilen emakume bat izaten naiz”.

Autokontzientzia feminista baten agerpenaren aldetik, testuek egoera baten poetizaziora jotzen dute:

“Kaio erdi hilaren

hegapean sartu ginen

gure maitasun hila

erdi hila bederen

bihurtu nahian”.

Amaia Lasaren bigarren poema liburuak, Hitz Nahastuak / Sustraia, ez du guztiz apurtzen aurreko liburuan erabilitako estetikarekin, hots, txikitasunaren eta pentsakizunaren artean mugitzen den poesia sinbolistarekin. Aldarrikapen soziala ere ez da desagertu:

“Nire zortzi deiturak ez dira euskaldunak.

Nire euskara ez da garbia.

Nire hitzak ez dira txukunak”.

Baina zabalagoa da emakumearen irudipenaren soslaia (sorginaren sinboloa), izadiaren metafora gehiago erabili da, eta poesiak arnas handiko joera hartu du. Ikuspegia, lehenago lehen pertsonari lotuagoa, objektibo bihurtu du autoreak oraingoan, eta deskribapenaren teknikak toki handiagoa hartu du poema liburuan. Bere barnean ere garapen nabarmena ageri da: gai sozialak liburuaren bukaeran kokatu dira.

Nere paradisuetan/ Ordu minduak liburuak ere bikoiztasun hori erabili ohi du. Alde batetik, gizarteari eginiko kritika, eta emakumearen egoera tristearen aurkako aldarrikapena ageri-agerikoak dira:

“Ene paradisuetan

zuhaitz asko debekatuta daude

paradisu guztietatik

jaurtikia izan naiz”.

Baina badago baita ere, Lasaren poesia ongi deskribatzen duen definizio zehatza:

“Nihilismo erromantikoa

da nire gaia”.

Liburuko lehen poemek joera abstraktuagoa du:

“Emakumeak

herriko desherriratuak

garenok gara”.

Baina bukaera aldera, berriro egunerokatasunaren moldapen poetiko eta irakurketa ideologikoa egiten du Amaia Lasak, bere poesiaren alde biak azpimarratuz.

1988an genero aldaketa gertatzen da Amaia Lasaren lan literarioan. Malintxearen gerizpean ipuin liburua argitaratzen da, non autoreak Nikaraguako bizikizunak kontatuko dituen. Horrela genero literarioaren aldaketak, espazio eta estetika aldaketak ere ekarriko ditu. Honelaxe idatzi zuem Linda Whitek:

“Bere ipuinak emozioz, gutiziaz eta ametsez gainezka daude. Batean pertsonaiak leun-leunki agertzen dira, akuarela margoak bezala, bestean idazlerro beltz eta lodiez marraztuak, baina kasu bakoitzean ipuinen mementuan parte hartzen du irakurleak”.

2000. urtean argitaratutako poesiak aurretikoetatik banandu eta beste molde poetikoa hartu du: poema luzeagoak ageri dira, nahiz eta poetaren gai ardurak antzekoak izan. Kaioak eta itsasoak presente daude, ametsaren eta utopiaren sinbolo nagusi gisa; baina ardura sozialak ez dio ihes egin, eta guztiaren gainetik nitasunaren definiziorako bidea zabaltzen da:

“Poema

sinboloz eta mitoz

hustu zenean

zu zeunden

poema hutsaren hondoan,

biluzik”.

BIBLIOGRAFIA

LASA ALEGRIA, Amaia (2000): Geroaren aurpegia. El rostro del futuro (1967/1997). Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua. Leioa. Félix Maraña eta José Luis Padrónen argitalpena.

URKIZA, Ana (2000): “Geroaren aurpegia. Karmel. 10.

WHITE, Linda (2000): “Argi iluna” in LASA ALEGRIA, Amaia (2000): Geroaren aurpegia. Elk rostro del futuro (1967/1997). Euskal Herriko Unibertsitateko Argitalpen Zerbitzua. Leioa. 274-281.