Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH)

Ziur aski, lehendabiziko ikasketak Hernanin, herriko eskolan, egin zituen Kardaberazek. 1714an Donostiako jesuiten ikastetxean izan zen eta, 1717az geroztik, Iruñean hiru urte egin zituen Filosofia ikasten. Ikasketak amaitu ondoren, Kardaberazen aitak Valladolidera bidali zuen Jurisprudentzia ikas zezan. Hala ere, semeak karrerako urte bakarra egin zuen, ezen 1721ean, bere helburua betetzeko asmoz, Valladoliden bertan, Jesusen Lagundian sartu baitzen. Kardaberazek lagundiko ohiko ikasketak egin zituen, hamaika urte guztira: bi urte nobizio Villagarcian, urtebete mutikoen irakasle kolegio batean, hiru urte Filosofia ikasten Palentzian eta, azkenik, lau urte Teologia Valladoliden (Altuna 2004: 31). 1729an, ikasketak bukatu baino urte bat lehenago, apaiztu egin zen. 1731tik 1734ra Bilbon aritu zen, Gramatika irakasle, Jesuiten ikastetxean. Ospe handiko gizona eta hizlari bikaina izan zen Kardaberaz. Hala. 1736tik aurrera Loiolan bizi izan zen Gipuzkoa eta Bizkaiko hainbat herrietan zehar misioak ematen zituelarik. Loiolan idazten urte ugari igaro zituen idazten, harik eta 1767an Karlos III.a erregeak Jesusen Lagundia Espainiatik kanporatzea erabaki zuen arte. Kardaberaz erbesteratua Bolonian (Italia) egin zituen 1770an hil arteko azken urteak.

XVIII. mendean, aipagarria da Manuel Larramendi, Sebastian Mendiburu eta Agustin Kardaberazen arteko lotura. Hirurak ziren jesuitak eta euskaltzaleak. Larramendi Kardabebazen Teologia irakaslea izateaz gain, mende hartako euskal idazleengan izan zuen eragina azpimarragarria da, oso.. Salaberri hala mintzo da “Larramendiren eskolaz”: “Kardaberazi legokioke larramendiar jaraunspenaren literatur atal gipuzkoarrari ekin izanaren ohorea” (Salaberri 2002: 124).

Kardaberazen lehendabiziko obra 1744an argitaratu zen, nahiz eta idazleak ez zuen literatura-gizon izateko asmorik. Adituen ustez, helburu praktikoa zeukan hernaniarak eta ez estilistikoa “baina horrek ez du esan nahi ez zituela ezagutzen humanista on baten gramatikako eta erretorikako legeak, bere Euskeraren berri onak azaltzen duen bezala” (Altuna 2004: 37); Pagolaren iritziz, euskaraz idatzitako lehendabiziko erretorika liburua izan zen. Egilearen beraren lan batzuk hil ondoren argitaratu ziren, administrazioaren zentsurak, batzuetan, liburuak argitaratzeko behar ziren baimenak ukatzen baitzuen zenbaitetan. Euskaraz idatzia zegoen aitzakiaz, Kardaberazi liburu bat behintzat, argitaratzea eragotzi zioten, San Ignazioren bizitzari buruz idatzitakoa, hain zuzen ere. Iruñeako Kontseilu Nagusiak argitalpenerako baimena ukatu ondoren, Arandako kondeak ebazpen horri jarraituz, euskarazko argitalpen guztiei ezarri zien debekua (Pagola 2004: 45).

Gai erlijioso-aszetikoak eta hagiografikoak landu zituen Kardaberazek (itzulpen-egokitzapenak, normalean), prosa bizi eta arinean (Salaberri 2002: 125). Euskararen alde ere lan andana egin zuen. Irakurle berriengan eragin asmoz, jende arruntarentzat idazten zuela esan daiteke. Aita Asteteren Catecismo obraren itzulpena eman zuen argitara 1760an. Aurretiaz, Aita Jeronimo Dutarren Vida Christiana obraren itzulpena 1744an Iruñean argitaratua zuen Cristauaren Vicitza edo orretarako vide erreza bere amabi pausoaquin izenburupean. 1761ean Loiolako Ignaziori buruzko lau liburu plazaratu zituen: 1) Aita S. Ignacio Loyolacoaren Egercicioac, beren consideracio ta afectoaquin. 2) Aita San Ignacioren Egercicioen gañean afectoac, beren Egemplo ta Doctrinaquin, edo Egercicioen bigarren Partea. 3) Ondo iltcen icasteco ta ondo iltcen laguntceco egercicioac […] Egercicioen irugarren Partea (1762) 4) Aita San Ignacioren gañean, orien lau asteetaco meditacio laburrac edo egercicioen laugarren Partea. Hurrengo hiru obra hauek deboziozko liburuak eta santuen bizitzak dira: Jesus, Maria ta Joseren devociñoco Libruchoric atararico devociño Batzuk; Iruñea, 1763; bizkaieraz eta gipuzkeraz idatzita. Justuen Ispillu Arguia; Iruñea, 1764. Senar emazte santuac; Iruñea, 1766. Kardaberaz hil ondoren argitaratu ziren, gainera, ondoko hirurak ere: Mezaco Sacrificio ta Comunio Sagraduaren gañeco dotrina ta beste devocioen egercicioak, Tolosa, 1782; Ama Veneragarri Josefa sacramentu guciz santuarena ceritzanaren Vicitza eta vertuteac; Tolosa, 1882 eta Azpeitico erri chitez noblearen gloria paregabeac edo Aita San Ignacioren bicitza laburra, Tolosa, 1901. Bukatzeko, hona hemen Kardaberazen lan garrantzitsuetanetako bat, erlijioaren esparru hertsia gainditzen duen obra: Eusqueraren Berri Onac, eta ondo escribitceco, ondo iracurtceco ta ondo itzeguiteco Erreglac; Iruñea, 1761.

BIBLIOGRAFIA

ALTUNA, Patxi (2004): “Aita Kardaberaz Elgorriagaren bizitza”. Pérez Gaztelu, Elixabete & Esther Zulaika Ijurko (arg.): Agustin Kardaberaz: Hirugarren Mendeurrena 1703-2003. Deustuko Unibertsitatea. Donostia.

PAGOLA, Rosa Miren (1996): “El padre Cardaveraz: hito importante en la literatura guipuzcoana”. AULESTIA, Gorka (arg.): Los escritores hitos de la literatura clásica euskérica. Fundación Sancho el Sabio. Vitoria-Gasteiz.

PAGOLA, Rosa Miren (2004): “Kardaberaz euskal idazlea”. PÉREZ GAZTELU, Elixabete & ZULAIKA Esther (arg.): Agustin Kardaberaz: Hirugarren Mendeurrena 1703-2003. Deustuko Unibertsitatea. Donostia.

SALABERRI MUÑOA, Patxi (2002): Iraupena eta lekukotasuna: Euskal Literatura idatzia 1900 arte. Elkar. Donostia.

URQUIJO, Julio de (1908): “Las obras del Padre Cardaberaz”. RIEV. 2,2. 331-336.

VILLASANTE, Luis (1979): Historia de la literatura vasca. Ed. Franciscana Aranzazu.