Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH)

Egile nafar honen datu biografikoak ikustean atentzioa ematen digu biziki zenbat sari irabazi dituen bere literatur ibilbidean. Kazetaritza ikasketak burutu zituen arren, laster ekin zion literaturari, itzulpengintza bidaide zuela betiere. Egile hau ez da tiroa hutsean botatzen duen horietakoa. Laurogeiko hamarkadatik Bidasoa erreka ondoko Narbarte herrira bizitzera joan zen, eta, harrez geroztik, bere saritutako ibilbidea hasi zuen, hainbat ezuste sorrarazi dituena (Mendiguren 1988).

1988an hasi zen Eduardo Gil Bera liburuak argitaratzen eta urte horretan saiakera bat nabarmentzen da: Atea bere erroetan bezala (Pamiela). Aurreko urtean Xalbador sariketan aurkeztu eta saria eman zioten. Saiakera filosofikotzat hartzen ahal dugun lana da, nahiz eta literatur estilo batez egina egon, erro-errotik. “Gutarra” bide den Juan Huarte uhartegaraztarrak 1575ean argitaratu zuen Zientzietarako argimenen azterketa izeneko lana hartzen du kontuan, alde batetik. Besteik, garaikidea zen Michel de Montaigneren (1533 – 1592) Essais lan famatua ere kontuan hartzen du. Liburu honetan, modu zirkularrean –hau da, behin eta berriro abiapuntu honetara itzuliz– jolasleku honetara bueltatuko da, bere argumentazioaren “plaza” era horretara zedarrituz. Bere benetako kezkak eta aztergaiak, baina, ezagutzaren teoriaren ingurukoak dira: ezinbertzea, Jainkoaren auzia, hobena, denbora, askatasuna (liberum arbitrium), heriotza, eta abar. Haiei ekingo die hainbat filosoforen erreferentziak eta ikuspegiak gogora ekarriz eta euskal idazleen irudiak, herriaren erran-zaharrak eta lokuzioak baliatuz.

Urte berean, (1988an) Murtxanteko lapurrak kaleratu zuen Asun Arriazurekin batera (Pamiela). Gertakizun historiko zenbaitetan oinarrituta, haur-literaturaren estiloan idatzita dagoen liburua da. Hizkera eta motiboetan kutsu herrikoia dario.

Ildo beretik aritu zen bere hurrengo liburuan (berriz ere Asun Arriazurekin batera idatzia): Patziku Parranda (Pamiela, 1989). Biak Nafarroan kokaturik (bata Erriberan eta bestea Bortzirietan) ipuinaren mugaren hegiaren mende daude.

Urte berean (1988), beste sari bat eman zioten O tempora! O mores! (Kontzientzia eta moralari buruzko gogoeta zenbait) delako entseguari: Pedro Axular saria, hain zuzen. Hurrengo urtean, 1989an, iargitaratu zen Pamiela argitaletxean. Bere Nietzschezaletasunari eutsiz, kontzientzia eta morala bezalako kontzeptuak gaurko gizartearen patologiaren islatzat agertzen zaizkigu lan honetan (Perurena 1994). Bere gogoetak, halere, ez dira batere arrazoizaleak eta, beraz, ondorioak ere ez dira “berbaldi jarraikiko eta sitematizatu batzuen gainean” eraikitzen (Landa 1989). Bestalde, gaiok euskaraz lantzeko ahalegina nabarmentzekoa da, denboraren poderioz jariotasunean aurreraturik, nahiz eta zenbaitetan lardaskaria izan (Urquizu 2000).

Bolada hartan, oso modu oparoan saiogile-joerari eutsi zion eta horren hurrengo emaitza Fisikaz honatago (Pamiela, 1990) entsegua izan zen, aurreko urtean, 1989an, Xalbador saria irabazi zuena. Metafisikaren (fisikaz haratago, Gil Berak esango lukeen moduan) kontzeptuaren kontrakoa dugu entseguaren izenburua bera eta horrek jada saiakeraren jarreraz arrasto bat eskaintzen digu jada.

Nola ez, generoz aldatuta ere, sariarekin batera munduratutako beste liburu bat aipatu behar da: Strasburgoko ordularia. Azkue saria lortu zuen poesia-liburu honek. Horixe izan zen euskaraz kaleratutako azken sormen-lana. Harrez geroztik bere lana itzulpengintzari eta gazteleraz egindako literaturari lotu zitzaion. 1992an Giuseppe Ungarettiren L’Allegria liburuaren itzulpenarekin (Poza, Erein) Orixe saria irabazi zuen. 1995ean zenbait poeta alemaniarren poema espresionista euskaratu eta Ezabatuak (Pamiela) liburuan argitara eman zituen. Michel de Montaigne-ren Essais entsegu famatua ere euskaratu zuen 1992an, Entseguak I, II, III izenburuarekin (Klasikoak, 1992-1993).

Hitzaurregile ere behin baino gehiagotan agertu izan da. Ateak bere erroetan bezala liburuan jada aipatua izan zen Joanes Uharte Donibanekoaren Zientzietarako argimenen azterketa (Klasikoak, 1996) liburuan –Xabier Kintanak euskaratuak–, Eduardo Gil Berak hitzaurre mamitsu bat egiten du, non egile horren ekarpenak eta garrantzia ederki baloratzen dituen. Jon Miranderen Haur besoetakoa, bestalde, gaztelerara itzuli zuen La ahijada izenburuarekin (Pamiela, 1991), baita eta hitzaurre interesgarria paratu ere.

BIBLIOGRAFIA

GIL BERA, Eduardo (1996): “Hitzaurrea” in HUARTE, Juan (Xabier KINTANAk euskaratua) (1996): Zientzietarako argimenen azterketa. Klasikoak. Bilbao (1. edizioa 1575ekoa, Examen de ingenios para las sciencias izenburuarekin). 7-18 orr.

LANDA, Josu (1989): “Segurtasun osoa bilatzen duen normaltasunari aitzi”.Argia. 1989-12-24.

MENDIGUREN, Xabier (1988): “Atea bere erroetan bezala”. Argia, 1988-01-04.

PERURENA, Patziku (1994): “O tempora! O mores!”. Hegats, 1994-03.

URQUIZU, Patricio (zuz.) (2000): Historia de la literatura vasca. UNED. Madril.