Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH)

Euskeraren berri onak: eta ondo eskribitzeko, ondo irakurtzeko, ta ondo itzegiteko Erreglak 1761ean eman zen argitara Iruñean Antonio Castillaren etxean. Geroztik edizio bat baino gehiago izan du liburu honek: 1897an Bilboko Euskaltzale aldizkarian eman zen argitara, 1898an Tolosan argitaratu zen Eusebio Lopezen etxean, 1964an Auspoak argitaratu zuen, 1973an eta 1974an La Gran Enciclopedia Vascak Kardaberazen Euskal lan guztiak / Obras completas euskéricas eman zituen argitara bi liburukitan eta han jasota dago mintzagai dugun Euskeraren berri onak ere, eta 2003. urtean Kardaberaz sortu zeneko hirugarren mendeurrenaren karietara, beste bi edizio izan dira: bata Hiria argitaletxeak egina 2003an eta bestea 2004an Euskaltzaindiak egina, hain zuzen, Patxi Altunak eta Esther Zulaikak paraturiko edizio kritikoarena.

Euskeraren berri onak izenburua duen liburu labur eta irakurterraz honek euskara du aztergai, eta prosa arin eta bizikoa da, eta zenbaitetan hoskidetasunak baliatzen ditu testuari erritmoa emateko. Liburuak erreferentzia klasiko ugari dakartza, eta horiek aintzat harturik, Villosladak eta Torregaraik kultura klasikoaren transmisioaren ikuspegitik aztertu dute Kardaberazen lana (1998).

Euskararen baliabideak goresteko bederatzi ataletan banatu zuen liburua: lehenengoan, euskara beste hizkuntzekin alderatzen du; bigarrenean, euskararen hizkerak eta euskalkiak ditu mintzagai; hirugarrenean, ondo hitz egiteko eta idazteko arteaz mintzo da; laugarrenean, ondo idazteko arauak ematen ditu; bosgarrenean, ondo hitz egiteko beste arau batzuk ematen ditu; seigarrenean, euskararen arteaz edo gramatikaz mintzo da; zazpigarrenean, euskarazko gramatikaren alde onez mintzo da eta haiek loriatzen eta goresten ditu; zortzigarrenean, euskarazko erretorika nolakoa den azaltzen du; eta azkenik, bederatzigarrenean, kristau-ikasbidearen erretorikaz mintzo da.

Nabarmena eta oso aipatua da Larramendik Kardaberazengan izan zuen eragina, hari jarraiki baitzitzaion Kardaberaz liburu hau idazterakoan. Gainera, Larramendiren lana ahotan hartuta, aipatu ez ezik goraipatu ere egin baitzuen Kardaberazek. Kardaberazek ere izan zuen eraginik beste idazle batzuengan, izan ere, Sarasolak dioenez, Mogelek lehen liburua idazteko baliatu zuen euskara Kardaberazi eta Mendibururi jarraiki (1982: 60)

Erretorikaren ikuspegitik oso aztertua izan da liburu hau eta goraipatua izan da liburu hau. Altunak eta Zulaikak diote “euskarak erretorikarik ez duela dioten batzuen ezjakintasuna salatu eta “berezko” euskal erretorikaren adibideak ematen dizkigu[la] uste oker horiek gezurtatu nahian” (2004: 13). Alabaina, Urkizuk dio mende hartako erretorika bakarra izatean, neurriz kanpo goretsi dela liburuaren balioa (2000: 271).

Bestalde, Kardaberaz sortu zeneko hirugarren mendeurrena zela-eta Deustuko Unibertsitateak antolatutako jardunaldian hizlari izan zirenen lanak biltzen dituen liburu argitaratu berrian, Euskeraren berri onak liburuari erretorikaren ikuspegitik (Bijuesca, Garmendia eta Urrutia), hizkuntza-ideien ikuspegitik (Zubiaur) nahiz hizkuntzalaritzaren eta prezeptibaren ikuspegitik (Túrrez) nahiz beste ikuspegi batzuetatik begiratu zaio, mintzagai dugun liburuaren gaia kontuan harturik.

BIBLIOGRAFIA

ALTUNA, Patxi & ZULAIKA, Esther (2004): “Hitzaurrea”. Aita Agustin Kardaberaz: Eusqueraren berri onac. Patxi Altunaren eta Esther Zulaikaren edizioa. Euskaltzaindia. Bilbo. 11-14.

ALTUNA, Patxi & ZULAIKA, Esther (2004): “Edizio kritikoaren inguruko oharrak”. Aita Agustin Kardaberaz: Eusqueraren berri onac. Patxi Altunaren eta Esther Zulaikaren edizioa. Euskaltzaindia. Bilbo. 15-16.

PÉREZ GAZTELU, Elixabete & ZULAIKA IJURKO, Esther (2004): Agustin Kardaberaz: Hirugarren Mendeurrena 1703-2003. Deustuko Unibertsitatea. Donostia.

SARASOLA, Ibon (1982): Historia social de la literatura vasca. Akal. Madril.

URQUIZU Sarasua, Patricio (zuz.) (2000): Historia de la literatura vasca. Uned. Madril.

VILLOSLADA, Iñaki & TORREGARAI, Elena (1998): “Euskeraren berri onak eta kultura klasikoaren transmisioa XVIII. mendean Euskal Herrian”. Vasconia, 27. Cuadernos de Historia-Geografía. 53-59.