Euskal Literaturaren Hiztegia (ELH)

Santuen bizitzak kontatzen zituzten idazleen artean, leku berezi bat merezi du Bazilio Joanategik (Izturitz, 1837-Lazkao, 1927). Agian dagokigun idazlearen literatura-emaitzak ez ziren oso garrantzitsuak izan, baina, edonola ere, santuen bizitzak kontatzen eskuartean erabili zuen egitasmoa benetan handia izan zen: urteko egun bakoitzerako santu baten bizitza kontatzea izan zuen helburu.

Egitasmo horren lehenengo hurbilketa, Ehun bat sainduen bizitzea izenburuko idazlana da, Bazilio Joanategik idatzitako lehenengo liburua. 1876an argitaratu zen; “Lasserre Baithan imprimatua” izan zuen izenburu, liburuan bertan adierazten den bezala, eta egilearen izen moduan “Joannatey” soil bat agertzen da. Antza denez, horixe da liburuak orain arte izan duen argitalpen bakarra, eta “Sancho el Sabio” liburutegi digitalean kontsulta daiteke jatorrizko testua.

Izenburuak adierazten duen bezala, liburu mardul horretan (450 orrialde inguru dauzka) ehunen bat santuren bizitzak kontatzen dira; eta geroko beste liburu baten hitzaurrean dioena kontuan hartuz gero, bere garaian liburu arrakastatsua izan zela pentsatu behar da, gaurko parametroen arabera ulertzen badugu behintzat. Sainduen bizitzea izenburuko liburu horren hitzaurrean (1890) hauxe irakur dezakegu, Klasikoen Gordailuan dagoen bertsioaren arabera:

“Lehenago 1876an agerrarazi nuen Ehun-bat sainduen bizitzeak atsegin egin zautzuela erakutsi zinuten ederki, erosi zinituztenaz geroz bi urtherik barnean orduan inprimarazi nituen bi milak.”

Bada, arrakasta ikusita egitasmo handiago bati ekin zion egileak, eguneko santuaren bizitza kontatuko zuen obra erraldoia hasita. Asmo horrek, ordea, porrot egin zuen; dagoeneko aipatutako Sainduen bizitzea eta 1900ean agertutako Sainduen bizitzea. Bigarren Zatia argitaratu ondoren, alde batera utzi zuen egitasmoa, liburuak saldu ezinik, egitasmoaren erdia baizik burutu ez zuelarik.

Ehun bat sainduen bizitzea-k halako egitasmo baten lehen aztarnak aurkezten ditu. Izan ere, hitzaurre baten ondoren, bizitza horiek hilabeteen arabera daude ordenatuta, egun bakoitzeko santu bat oraindik agertzen ez bada ere.

Santuen bizitzetan oinarritzen diren istorioak kontatzean, antzeko egitura darabil egileak kasu guztietan. Lehenengo eta behin, zati narratiboa aurkezten zaigu, non kontakizun hagiografikoa agertzen baita. Horren ostean, “Irakaspena” izeneko atala dator, non idazleak istoriotik atera daitekeen ondorioa, morala zein erlijiosoa, azaltzen baitu.

Prosa erlijiosoak erretorikaren zama jasaten zuen garaian, Joanategik irakurle arrunten neurriko narrazioak egin nahi izan zituen. Salaberri Muñoaren hitzetan, Joanategik “mintzaira naturala, narratibarako erakargarria eta edergailu gehiegirik gabekoa” erabili zuen idazlanetan, Orixek 1927an esandakoa oinarritzat hartuta (“Idazkera biguina, ixurbera, argia du”, idatzi zuen Orixek). Horrez gainera, hizkuntza inorentzat oztopoa suerta ez zekion, orrialde barrenetan oharrak jarri ohi zituen, testuan agertzen ziren hitzak aldaeren edo sinonimoen bidez azaltzeko.

BIBLIOGRAFIA

BIDADOR, Joxemiel (1999): “Bazilio Joannategiren lanak”. Euskaldunon Egunkaria. 1999/04/23

[Interneteko bertsioa: http://zubitegia.armiarma.com/?p=bid-86].

JOANATEGI, Bazilio (1876): Ehunbat sainduen bicitcea. Lasserre. Baiona [Sancho el Sabio liburutegi digitalean kontsulta daiteke liburuaren jatorrizko argitarapena].

ORIXE (ORMAETXEA, Nikolas) (1927): “Euskal literatura’ren atze edo edesti laburra”. Euskal Esnalea.

[Interneteko bertsioa: http://zubitegia.armiarma.com/?p=ori-576].

SALABERRI MUÑOA, Patxi (2002): Iraupena eta lekukotasuna. Euskal literatura idatzia 1900 arte. Elkar. Donostia. 193-194. orr.

URKIZU, Patri (ed.) (2000): Historia de la literatura vasca. UNED. Madril. 147. orr.

VILLASANTE, Luis (1979): Historia de la literatura vasca. Ed. Arantzazu. Burgos. 196-198. orr.