Artikulu hau jatorriz The Conversation argitalpenean aurki daiteke.

Ukaezina da teknologia gure bizitzetan barneratu dela, eta hori bereziki nabarmena da nerabeen kasuan. Estatistikako Institutu Nazionalaren (2022) arabera, 10 eta 15 urte azpikoen % 94,9k erabili du Internet azken 3 hilabeteotan eta haietako % 69,5ek mugikorra du. Gainera, UNICEFek orain gutxi kaleratu duen txostenaren (2021) arabera, Espainiako nerabeen % 98,5 dago sare sozialen batean erregistratuta, eta % 83,5 hiru sare sozial baino gehiagotan.

Nerabeek gehien egiten duten jardueretako bat  (legeak baimendutako adinera iritsi aurretik ere bai eta bereziki kezkagarria da hori) sare sozialak erabiltzea da.

Datu horiek egunero ikus dezakeguna berresten dute: nerabeen artean, Interneten eta telefonoaren erabilera masiboa eta normatiboa da.

Erabilera problematikoa eta mendekotasuna. Gauza bera al dira?

Sare sozialen (eta teknologiarekin lotutako beste erabilera batzuk) erabilerarekin edo gehiegizko erabilerarekin lotuta nerabeek dituzten jokabideak aztertzeko garaian gehien erabili den ikuspegia mendekotasunarena izan da. Dena den, ikuspegi horrek muga kontzeptualak ditu eta, askotan, eguneroko bizitzaren alferrikako patologizazioa eragiten du.

Mendekotasun terminoa erabili beharrean (beste egile batzuek bezalaxe), guk nahiago dugu erabilera problematikoa esamoldea erabili.

Mendekotasunaren eredu nagusiarekin alderatuta (tolerantzia edo abstinentzia eta substantziekin lotutako antzeko irizpideak erabiltzen ditu), erabilera problematikoaren ereduak kontuan hartzen du prozesu kognitibo eta portaera batzuk disfuntzionalak izan daitezkeela eta ondorio negatiboak eragin ditzaketela.

Hala, onlineko interakzioa nabarmen nahiago izatearen eta sare sozialen bidez emozioak erregulatzearen moduko dimentsioak autoerregulazio eskasarekin lotuta egon daitezke (konektatuta egotearekin lotutako etengabeko kezka eta sare sozialak modu konpultsiboan erabiltzea dira horren ezaugarrietako batzuk).

Honako hauek dira horrek erabiltzailearentzat dituen ondorio negatiboak: pertsonen arteko arazoak (beste pertsona garrantzitsu batzuekin harremanak galtzea edo eskolako beste jarduera batzuk edo jarduera atseginak uztea) eta pertsona arteko arazoak (adibidez, norberaren bizitzaren gaineko kontrola galdu izanaren sentsazioa). Ondorio negatibo horiek dira erabilera problematikoa dela adierazteko gakoak.

Araua ala salbuespena da?

Lehen aipatu dugun UNICEFen txostenaren arabera, Internet eta sare sozialak modu problematikoan erabiltzen ari diren nerabeen ehunekoa % 33 ingurukoa litzateke. Argitaratu berria den beste ikerlan batek ehuneko horretan ñabardura batzuk gehitu eta datu itxaropentsuago batzuk eskaini ditu. Hala, ikerlan horren arabera, erabilera problematikoa izan dezaketen nerabeen proportzioa % 13,2koa litzateke eta argi eta garbi sare sozialak modu problematikoan erabiltzen dituzten nerabeena, aldiz, % 2,9koa.

Orduan, hizpide dugun tarte hori % 2,9 eta % 33 artekoa litzateke eta, seguru asko, errealitatea, ia beti bezala, tartean egongo litzateke.

Bi azterlanetako alde nagusiak erabilitako ebaluazio-tresnan eta erabilera problematikoa kontzeptualizatzeko moduan oinarritzen dira. Edonola ere, artikulu honen goiburuan irakur dezakegun galderaren aurrean, egileek ezezko biribila jaurti dute.

Nola lagun diezaiekegu?

Nahiz eta kaltetuen ehunekoa eztabaidagarria izan, badakigu ugari direla kaltetuak izan daitezkeen neska-mutilak. Horrek sare sozialen erabilera egokian heztera eta prestakuntza eskaintzera bideratu beharko gintuzke. Horretarako, familia eta nerabeei iradokizun batzuk eskaini nahiko nizkieke.

Hona hemen familiei zuzendutako mezua: esku hartu beharra dugu, haiekin batera nabigatu eta erabilera egokiaren inguruan hezi, onurak maximizatuz eta arriskuak gutxituz. Estrategia hauen bidez lor daiteke hori:

1. Sare sozialak eta teknologiak ez dira berez txarrak. Aurkakoa esango genuke: aukeraz eta abagunez beteta daude. Beldurra eragitea ulergarria den arren, erabilera murriztea ez da inola ere arrakasta izateko bermea.
2. Teknologiaren munduan barneratu aurretik, ezinbestekoa da sare sozialen erabilera orekatua, segurua eta erabilgarria izateko aukerak maximizatzeko ezagutza espezifikoak ematea. Horrek hainbat gaitasun barne hartzen ditu: edukiaren zehaztasuna zalantzan jartzeko, erabilera problematikoko seinaleak hautemateko, sare sozialen bidez (eta aurrez aurre) harreman osasungarriak eraikitzeko, plataforma sozialetan gatazkak konpontzeko, pentsamendu kritikoa emateko edo kaltegarriak izan daitezkeen alderaketak saihesteko.
3. Sare sozialen erabilerak nerabe bakoitzaren heldutasun mailaren araberakoa izan beharko luke. Hori dela eta, helduek gainbegiratzea eta, adinaren arabera, plataformek eskaintzen dituzten funtzioak eta baimenak egokitzea gomendatzen da.
4. Teknologiaren erabilerarekin lotutako gurasoen kontratuak aliatu boteretsua izan daitezke lehen urratsetan. Helburu eta akordioak betetzeak konfiantza izateko eta erabilerarekin lotutako aukera handiagoak lortzeko oinarria finkatzen du. Era berean, edukiarekin edo erabilera denborarekin lotutako arau hausteen kasuan, aurrez ezagunak diren eta hitzartuta dauden ondorioak gehitu behar dira. Garrantzitsua da erabilera prozesua aurrez adostutako eta erakutsitako gaitasunen araberakoa izatea.

Haur eta nerabeentzako gomendioak

1. Erabiltzaile gisa, sare sozialen inguruko erabileraz (eta zenbaitetan, gehiegizko erabileraz) jabetu behar du. Sare sozialen helburuak honako hau izan beharko luke: komunikazioa eta harremanak erraztea eta balioa ematea. Sare sozialekiko dugun kezka eskaintzen diguna baino handiagoa bada, erabilera ona egiten ari ez garen seinale izango da.
2. Modu jarraituan erabili ahal izatea ez da erabiltzeko arrazoia. Benetako erabilera denbora zein den ezagutzeak (badaude horretarako aplikazioak) modu kontzientean pixkanaka gutxitzen lagun diezaguke.
3. Ez da beharrezkoa denerako jakinarazpenak aktibatzea, ez eta etengabe konektatuta egotea ere. Sare sozialak beste tresna bat gehiago dira, baina guk erabaki behar dugu noiz erabili nahi ditugun. Gomendagarria da jakinarazpenak itzaltzea eta eguneko une jakin batzuk aukeratzea egunean jartzeko: mezuak eta argitalpenak berrikusteko eta horiei erantzuteko, alegia.