UniDibertsitate Eguneko ekitaldian Julen Zabala Alonso omenduko da, Gipuzkoako Campuseko Liburutegiko Ikaskuntzari Laguntzeko Zerbitzuko arduraduna eta UPV/EHUko Berdintasunerako Batzordeko Administrazio eta Zerbitzuetako langileen ordezkaria. Bertan, aniztasun afektibo-sexualarekin eta LGTBI+ ikusgarritasunarekin lotutako gaiak jorratzen dira bereziki unibertsitatearen zereginetan.

Nola sentitzen zara UniDibertsitate Egunean omendua izan zarenean?

Egia esan, oso pozik hartzen dut aitorpen hau, batez ere guztiz ustekabekoa izan delako.

Zergatik eduki behar zituen unibertsitateak bihar Unidibertsitate Egunean banatuko diren LGTB ikuspegiko sariak?

Izan ere, oso beharrezkoa da unibertsitateak kontuan hartzea aniztasuna, kasu honetan afektibo-sexuala, bere egunerokotasunaren parte ere badela. Eta guztiz beharrezkoa da LGTBI+ presentzia horrek, bere espazio propioaz gain, unibertsitate-erakundean ahalik eta ikusgarritasun handiena izatea. Gainera, zisheteronormatibitatetik kanpo geratzen garen eta UPV/EHUko kide garen pertsona guztientzako espazio seguru bat lortu nahi da. Presentzia hori, gainera, leku guztietan eman behar da, lanpostuetan, mahaietan, gure liburutegietako irakurketa-postuetan, campusetako kafetegietan, aisialdiko, kulturako edo kiroleko edozein jardueratan, eremu guztietan, azken batean.

Baina, era berean, oso garrantzitsua da presentzia hori izatea lan akademikoetan, ikerketan, testuliburuetan eta, jakina, irakaskuntza-planetan eta irakasgaietan. LGTBI+ ikuspegia, genero-ikuspegiarekin egiten ari den bezala, unibertsitate-zeregin osoan txertatu behar da.

Horregatik uste dut sari horiek sortzeak beste mugarri bat ezartzen duela gure unibertsitateko balio-sisteman. Interesgarria da aipatzea sarien jatorria master edo gradu amaierako lan ugari LGTBI+ gaiak ikuspegi desberdinetatik lantzen zituztela eta berdintasuneko ohiko deialdietara aurkezten zirela ikustean dagoela. Horrela ikusi genuen posible zela kategoria bat sortzea berez eta berezko izaerarekin. Eta harro egon behar du gure unibertsitatearentzat sari horiek Empar Pineda izena eramatea, garai oso zailetan aurpegia ematen jakin zuen aktibismoaren belaunaldi oso bati aitortuz eta armairutik lesbianen, gayen, transexualen eta beste adierazpen eta identitate sexual-generiko batzuen eskubideen aldeko borroka ateraz. Eta, hain zuzen ere, sari horiek ahalik eta ikusgarritasun handiena izan zezaten, uste dugu beharrezkoa zela egun berezi bat sortzea, eta, horrela, unibertsitatearen beraren banaketa egin ahal izateko. Eta ez dezagun ahaztu beste ingurunean jazarri egiten zaigula, besterik gabe, ‘desberdinak’ izateagatik edo iruditeagatik.

«Harro egon gaitezke gure unibertsitateaz:LGTBI+ aniztasuna errespetatzen du»

Lortu al dugu generoagatik edo orientazioagatik aniztasuna errespetatzen duen unibertsitate-espaziorik?

Bai, zentzu horretan, erakunde honetako kide garenok harro egon gaitezke gure unibertsitateaz. Nire ustez, gure unibertsitateak LGTBI+ aniztasuna errespetatzen du. Beti dago salbuespenen bat, baina hori besterik ez da, kasu bakanen bat, garrantzi handirik gabea. Zorionez, UPV/EHUk aitzindari batzuk izan zituen emakumearen ikasketak barneratzeko orduan, eta diziplinartekotasunez, gero generokoak deitu genizkienak, eta, gainera, berdintasunaren alde borrokatu ziren erakundearen beraren esparru guztietan, baita barrukoetan ere.

Gogora ekarri nahi nuke hemen Teresa del Valle irakaslea, 1981ean Zorroagako Gizarte Antropologiako irakasgai estreinatu berriaren irakaskuntza ematen ziguna: bere lehen irakasgaietako bat izan zen garai hartan hain modan zegoen “Euskal matriarkatua” desmitifikatzea, eta mozorroa kentzea, estalkirik eta aurreiritzirik gabe, benetako euskal patriarkatua, eta, begira, nondik atera zen patriarkatu hori, patriarkatu gisa, hemen.

Hamarkada batzuk geroago, Lucía Martínez Odriozola kazetaritza-irakasleak hainbat esparru publikotan emakumeen berdintasunari eta presentziari buruz egin zuen artikulu batean, Teresaren hitz hauek jaso zituen: “Kritika feminista diziplinartekoa da, eta zenbait ikertzaileren erresistentziak ezjakintasunaren, estimu faltaren edo deserosotasunaren ondorio dira”. Deserosotasun hori zerk eragin zuen galdetu zionean, Teresak ez zuen zalantzarik izan eta honela erantzun zion: “Errealitateak aztertzeko, desberdintasunak aurkitzeko eta aldaketak proposatzeko esparru teoriko eta metodologikoa eskaintzen du”. A zer lezioa! Orain konturatzen gara queer kritika edo LGTBI+ ikuspegia ildo beretik doala: errealitateak aztertu, desberdintasunak aurkitu eta aldaketak proposatu.

«Empar Pineda sariak sortzeak beste mugarri bat ezarri du gure unibertsitateko balio-sisteman»

Asko dago egiteko?

Bai, asko. Aitortu beharra dago pixkanaka aurrera egin dugula, eta hori egia da. Oraindik gogoan ditut LGTBI+ alderdiren bat jorratzen zuten lehen lan akademikoak, batez ere eskola-eremuan «bullying homofobikoa» ikasten hasi zirenak. Presazko ikerketak ziren, premiaz ekin behar baitzitzaion lehentasunezkotzat jotzen genuenari. Gure kolektiboetako aktibisten artean inkestak banatzeko agintzen ziguten, baita gure inguruko pertsona ezagunen artean ere, lehen datuak biltzeko. Lan horietako batzuk doktorego-tesiak izan ziren azkenean, LGTBI+ gaiak jorratzen zituzten lehenak, eta, zorionez, aitzindari haietako batzuk gure unibertsitateko irakasle-plantillan amaitu zuten.

Gauza batzuk nola aldatu diren ikustea da gehien pozten nauen gauzetako bat, eta dagoeneko ez da harritzekoa nesken bikoteak beren afektuak jendaurrean erakusten ikustea, liburutegiko atarian lasai eserita, edo mutil pare bat ikustea campusetik irteten eta Tolosa etorbidea eskutik helduta zeharkatzen.

Era berean, oso garrantzitsua da UPV/EHUko Berdintasunerako Zuzendaritzaren lana nabarmentzea: aniztasun afektibo-sexuala inolako arazorik gabe txertatu du berdintasunaren gainerako gaietan. Genero-indarkeriei aurre egiteko protokoloa eredugarria da, eta, tira, protokoloa ez ezik, jarduera-eremu horretan gauzatzen den prozesu guztia ere eredugarria da. Baina beste esku-hartze batzuk ere funtsezkoak izan dira: hizkuntza inklusiboaren erabilera sustatzeko gidak, gaztelaniaz zein euskaraz, genero-markarik gabeko bainuak sartzea, edo gure unibertsitatean transentzat eta ez bitarrentzat sentitzen den izena normalizatzeko protokoloa. Era berean, ez dira ahaztu behar berdintasun-espazioak sustatzeko programak, bai eta unibertsitate-komunitate osorako online ikastaroen eskaintza zabala ere; horien artean, nabarmentzekoak dira hizkuntza inklusibora, maskulinitateetara eta, jakina, sexu-aniztasunera bideratutakoak; izan ere, azken finean, onarpen handia du.

Hala ere, egiteke dagoenaz ari garela, tamalgarria da kontziliazioari buruzko gaiari modu koherentean heltzea lortu ez izana. Eztabaida gezurretan itxi da. Ez da kontuan hartu genero-ikuspegiak gai horietarako eskaintzen duen ikuspegia, eta, adibidez, zainketen genero-arrakala arintzea. Ez da onargarria une honetan lanaldietan diskriminazioak egotea eta mundu guztiak eskubide berberak ez izatea.

Teresa del Vallek esan zigun bezala, aldaketarekiko erresistentziak anitzak dira eta etengabeko alertan egon behar dugu.

Nola ikusten duzu etorkizuna?

Lau hamarkada hauetan LGTBI+ aktibismoak zerbait erakutsi badigu, eskubideak lortzeko eta horiei eusteko aldarrikapena eta borroka egin behar direla da. Lehen esan dudan bezala, etengabe erne egon behar dugu, eta gizarteko edozein arlotan dagokigun espazioa lortzeko borroka egin behar dugu. Baita gure unibertsitatean ere. Nire ustez, UPV/EHUk orain arte egin duena sendotu dezake, eta, are gehiago, beste urrats bat emateko prest dago: garrantzitsua litzateke epe laburrean LGTBI+ diagnostiko bat egitea, egiaztatzeko zer langilerekin, batez ere irakasleen artean, ikus dezakegun zer LGTBI+ gai lantzen ari garen, zer ikerketa-maila dauden gure gai berezienetan, zer txertatzen den gure ikaslegoaren berariazko dokumentazioan, zer LGTBI+ espazioekin, zeintzuk diren gure ikasleriaren espektatibak. Diagnostiko oso hori eduki ondoren, plan estrategiko bat egin beharko litzateke, ezarritako epeetan ekin beharreko neurri zehatzekin, eta plan hori UPV/EHUren hurrengo Berdintasun Planean sar liteke.

Egia esaten badizut, amaitzeko, balizko plan horretan lehenesten diren neurrien artean hiru helburu ezartzea gustatuko litzaidake: antolamenduaren arloan, Zuzendaritza propio bat sortzea gure unibertsitatean LGTBI+ politika guztiak koordinatzeko; ikerketaren arloan, Institutu bat ezartzea, adibidez, «Basqueer» izenekoa, ikerketa osoa diziplinartekotasunez bilduko duena eta UPV/EHUko hirugarren mailako produkzio zientifikoa sustatuko duena, gai horietan guztietan; Eta, hirugarrenik, irakaskuntzaren arloan, EHUn graduondoko unitate/dibertsitario bat ezartzea queer eta LGTBI+ ikasketetan.