Kromosomak gizabanako bakoitzaren material genetiko gehiena duten egiturak dira. Y kromosoma indibiduo gizonezkoen kromosometako bat da. “Aitarengandik semeengana baino ez da transmititzen, eta aita-lerroko leinu-markatzailea da, populazioaren bilakaeraren jarraipena egiteko aukera ematen diguna”, azaldu du Marian M. de Pancorbok, UPV/EHUko BIOMICs taldeko ikertzaileak eta Scientific Reports-en argitaratutako ikerketaren egileak.

Gainera, “Y kromosomak zenbait aldaera ditu, gizabanako batean sortzen direnak, eta hortik aurrera beren ondorengoetara pasatzen dira, belaunaldiz belaunaldi oso egonkor mantentzen direlako. Hori da Euskal Herriko R-S116 aldaeraren kasua, euskal gizonen % 80 baino gehiagoren marka bereizgarria”, azaldu du. “Lan honen helburua izan da kromosomaren aldaera hori noiz sor izan zitekeen jakiteko kalkulu zehatzak egitea, soilik Euskal Herriko biztanleriari erreparatuta. Santiagoko Unibertsitateko eta Coloradoko Unibertsitate Eskolako ikertzaileekin lankidetzan egindako lana izan da”, erantsi du UPV/EHUko Biologia Zelularreko katedradunak.

“Horretarako, R-S116 aldaera duen indibiduo-talde bat aztertu da, bai Araban (% 75), bai Gipuzkoan (% 86,7), bai Bizkaian (% 87,3). Mutazio-tasa eta belaunaldi batetik hurrengora doan denbora kontuan hartzen dituzten formula estatistiko batzuen bidez, arbaso komun berrienera arteko denbora kalkulatzen da”, dio Martínez Pancorbok. “Belaunaldi batetik bestera igarotzen den denbora oso aldakorra da; horregatik, antzinatasunaren kalkuluak gutxi gorabeherakoak dira, eta urte jakin batzuetan kokatu ordez, denboraldi batean kokatzen dira, kasu honetan, adibidez, Brontze Aroan, duela 4.500 urte inguru”, erantsi du.

“Amaren leinua aztertzen badugu, ikusiko dugu Euskal Herrian Paleolitoko leinuari eusten zaiola, hau da, emakumeek Paleolitoko antzinako mitokondriako DNA transmititzen jarraitzen dutela belaunaldiz belaunaldi. Y kromosoma aztertzean, ordea, ikusi dugu ez dela Paleolitotik datorrena, baizik eta Neolitoko aldaera berri bat dela; duela 4.500 urte Brontze Aroan aldaera bat sortu eta Euskal Herrian bizi ziren Y kromosomaren leinu guztiak ordezkatuko balitu bezala: ehiztariak, biltzaileak…”, adierazi du Marian Martínez de Pancorbok. “Ikusi dugunez, Brontze Arotik ez dira transmititzen jarraitzen euskal gizonen leinuak eta agertzen diren ondorengo berriak heldu diren aldaera berri horien ondorio dira. Datu bitxia da, oso deigarria, eta ez da oso ondo ulertzen zergatik”, azpimarratu du Martínez de Pancorbok.

Hipotesi ezberdinak

“Hipotesietako bat da, seguruenik, teknologiaren alorrean aurreratuagoa zen Eurasiako estepatik heldu zen populazioa iritsi zenean, gizonek aukera gehiago izango zutela euskal emakumeekin ondorengoak izateko. Baina berriro diot —azpimarratu du Martínez de Pancorbok— hipotesi bat besterik ez da, ez baitago ebidentziarik garai hartan gaur egun Euskal Herri gisa ezagutzen dugun lurraldean zeuden gizonak baztertu zirenik, ez baitago gerren ebidentziarik, ez sarraskirik…”. Gainera, “oso bitxia da hain denbora gutxian inguruko guztia ordezkatzera iristea”, azpimarratu du ikertzaileak. Litekeena da biztanle berriek, teknologikoki aurreratuagoak izanik, aukera hobeak izatea beren seme-alabak elikatzeko, eta, beraz, R-S116 motako Y kromosoma transmititzen zuten ondorengo gehiago uztea.

Hala ere, “nik neuk beste hipotesi bat daukat —dio UPV/EHUko Biologia Zelularreko katedradunak—, eta hori egiaztatu nahi genuke, eta, agian, gertaera hau hobeto ulertzen lagunduko liguke. Beharbada, ugalkortasuna edo Y kromosomaren R-S116 aldaera zuten gizabanakoek  semeak izateko probabilitatea handiagoa zen beste Y kromosoma mota batzuetako gizonezkoena baino, eta, horregatik, belaunaldi bakoitzean gizonezko ondorengo gehiago uzten zituzten”. “Azterketa bat egin liteke, eta, besterik gabe, ea gaur egun Y kromosomaren aldaera hori duten gizabanakoek gizonezko gehiago dituzten Y kromosomaren beste aldaera batzuk dituzten gizonezko semeak baino. Baina ezin dugu Brontze Aroko bizi-baldintzetara jo, eta baliteke egungo datuek iraganeko errealitatea ez islatzea, bizi-baldintzen arabera eraginkortasun biologikoa ezberdina baita”, adierazi du Martínez de Pancorbok.

Marian M. de Pancorboren arabera, “azterketa honek fidagarritasun handia eskaintzen duten lan oso luzeak ixten ditu. Hala ere, azpimarratu behar da oraindik irekita dagoela ordezkapen hori nola gertatu zen ebaztea, hau da, zein izan zen Euskal Herriko antzinako biztanleetatik Y kromosomaren leinuak ia desagertzeko arrazoi nagusia, aldaera berri horiek ordezkatuak izateko”.