Azaroaren 14an Diabetesaren Mundu Eguna ospatu zen. OMEk emandako datuen arabera, diabetesa duten pertsonen kopurua 108 milioikoa zen 1980an, eta 422 milioikoa, 2014an. Gainera, Espainian dauden pertsona diabetikoen erdiak diagnostikatu gabe daude; oraindik ez dakite diabetikoak direnik.

Luis Castaño doktorea UPV/EHUko Pediatriako katedraduna da, Medikuntza eta Erizaintza Fakultateko Pediatria Saileko zuzendaria, Gurutzetako Unibertsitate Ospitaleko medikua, Biocruces Bizkaiako ikertzailea, Diabetesaren Sareko Ikerketa Biomedikoaren Zentroko ikertzailea (CIBERDEM), Gaixotasun Arraroen Sareko Ikerketa Biomedikoaren Zentroko ikertzailea (CIBERER) eta Endo-ERN-ko ikertzailea (European Reference Network on Rare Endocrine Conditions). “Diabetesak hainbat gaixotasun hartzen ditu barnean; gaixotasun desberdinak dira, eta denetan izaten da azukre-maila altua”, azaldu du doktoreak. UPV/EHUko Biokimika eta Biologia Molekularra Saileko Izortze Santin irakasleak —Bioteknologiako eta Biokimika eta Biologia Molekulerreko graduetako irakaslea— ere honela dio: “Diabetes-moten garapena eta ezaugarriak oso desberdinak dira elkarrekiko”. 

Ikertzaileek zer diabetes-motarekin jarduten diren aipatu dute: “1 motako diabetesa (jatorri autoimmunekoa); diabetes monogenikoa (gene jakin baten alterazioak eragindakoa); 2 motako diabetes desberdinak (obesitatea daukaten pertsonena da ohikoena, baina intsulinarekiko erresistentzia daukaten pertsona argalek ere 2 motako diabetesa izan dezakete); eta ez dira ahaztu behar haurdunaldiko diabetesa, jaioberrietan hasten dena, etab.”, adierazi du Castaño doktoreak.  

Luis Castaño UPV/EHUko Gaixotasun endokrino-metabolikoen Talde Kontsolidatuaren ikertzaile nagusia da, eta 40 urte daramatza diabetesa ikertzen: “Taldea diagnostiko goiztiarrean, prebentzioan, diabetesaren karakterizazio genetikoan eta diabetesaren tratamenduak hobetzen aritzen da. Gainera, erreferentziazko taldea gara Europan, diabetes-mota arraroetan. Ikerketa esperimentalean aurrera egin nahi dugu, eta klinikaren eremura eraman, pazienteari zuzenean aplikatu ahal izateko”, dio doktoreak. Diziplina anitzeko taldea da, eta profil klinikoko, oinarrizko esperimentazioko profileko eta profil bioinformatikoko ikertzaileak biltzen ditu. Diabetesa ikertzeko Europako sareetan eta estatuko sareetan (CIBERDEMen) aritzen da lankidetzan. Santin doktorea 1 motako diabetesaren genetika funtzionala ikertzen duen lantaldeko ikertzaile nagusia da. 

Diabetesa hainbat alderditatik ikertzen dute 

Ikerketa epidemiologikoari dagokionez, “badakigu Espainiako biztanle helduen % 13,5ek, gutxi gorabehera, diabetesa duela. Hala ere, eskualdeen araberako banaketa heterogeneoa da. Adibidez, Andaluzian eta Kanariar Uharteetan, Asturiasen edo EAEn dauden pertsona diabetikoen bikoitza dago”, adierazi du. Alde horien arrazoia zein den ulertzeko, Castaño doktoreak azpimarratu du beharrezkoa dela estatuan diabetesaren erregistro bat abian jartzea: “Aurreikusita dago datozen hilabeteetan abian jartzeko aukera izatea. Bestalde, diabetesaren tratamendua hobetzeko, garrantzitsua da datu globalak izatea eta pazienteak nola kontrolatzen diren jakitea”. Taldeak egindako ikerketa batek erakutsi duenez, “Espainian diabetesa duten pertsonen ia erdiak diagnostikatu gabe daude; oraindik ez dakite diabetikoak direnik”. Emaitza horiek agerian uzten dute “diabetesaren erregistro orokor batek aukera emango lukeela, pazientearen kontrola hobetzeko ez ezik, kudeaketarekin lotutako erabakiak hartzen laguntzeko, ez baita gauza bera biztanleriaren % 7 diabetikoa izatea edo % 13”. 

Taldearen arretaguneetako bat da zehaztea “zer analisi-mota egin behar zaien diabetes-zantzuak dituzten pertsonei, zer diabetes-mota duten bereizi eta tratamendu egokia zein den erabakitzeko”. Castaño doktorearen iritziz, “garrantzitsua da zehaztea nola sailka ditzakegun diabetesa duten pertsonak beren ezaugarri genetikoen eta klinikoen arabera, horren arabera tratamendu egokiena eman ahal izateko”. “Une honetan polygenic risk score deritzogunean ari gara lanean, hau da, diabetes-mota bakoitzaren arrisku genetikoaren sailkapenean”, dio. Genomaren gene guztiak aztertuta, pertsona batek etorkizunean diabetes-motaren bat garatzeko zer probabilitate duen ondorioztatzen da: “Alteratuta zer gene daukan edo dauzkan bilatu behar dugu; izan ere, horren arabera, modu batera edo bestera tratatuko da”. 

Langai duten beste alderdi garrantzitsuetako bat diabetesaren sendabidean datza. “Beste behin ere, aurre egin behar diogun diabetes-motaren araberakoa da sendabidea —dio Castañok—. Adibidez, 1 motako diabetesa sendatu ahal izateko, beharrezkoa da zerk sortzen duen jakitea”. Hor sartzen da Santin doktorearen lana, 1 motako diabetesaren oinarrizko ikerketan aritzen baita: “1 motako diabetesaren jatorria zein den jakiteko egiten dugu lan nire lantaldean. 1 motako diabetesa gaixotasun autoimmunea da, eta pazienteek bizitza osoan injektatu behar izaten dute intsulina; gaitz honetan, sistema immunitarioak berak suntsitzen ditu beta zelula pankreatikoak (intsulina sortzen duten zelulak)”. Egindako ikerketen emaitzen arabera, “diabetesa izateko arrisku genetikoa duten pertsonengan, badira zenbait birus-infekzio edo finkatu gabeko beste zenbait ingurumen-faktore aktibazio autoimmunea eragin dezaketenak, eta horrek pankreako beta zelulak suntsitzea eragin dezake”. 

Castaño doktoreak diagnostiko goiztiarraren eta prebentzioaren garrantzia azpimarratzen du: “1 motako diabetesaren kasuan, garrantzitsua da pankrea ez suntsitzea. Diabetesa lehenago diagnostikatu behar dugu, eta, horretarako, jakin behar dugu nolakoa den diabetesa duen pertsona baten historia naturala, hau da, bilakaera naturala, diabetesa sortu baino lehen”. Ildo horretatik, senide diabetikoak izanik etorkizunean diabetesa garatzeko arriskua duten pertsonetan zenbait markatzaile aztertu ditu ikerketa-taldeak. “Kasu batzuetan, gai izan gara alterazioak hautemateko markatzaile horietan, eta, haiei jarraipena eginez, ikusi dugu pertsona horietako zeinek garatzen duten diabetesa”, azaldu du. Doktorearen iritziz, oso garrantzitsua da pertsona horiek aurrerapen handiz tratatzen hastea, pankrea suntsitzera irits ez dadin: “Diabetesa nork garatuko duen detektatzen saiatzen ari gara, diabetesaren garapena geldiarazteko botika immunomodulatzaileekin tratatu ahal izateko”. 

Ikerketa-taldean, oinarrizko ikerketa eta pazienteari aplikatutako ikerketa translazionala konbinatzen dituzte, eta ikerketa-ildo askok bien arteko elkarrekintza dute oinarrian. “Egia da gaur egun gero eta ikerketa aplikatu gehiago eskatzen dela, baina kontuan hartu behar da oinarrizko ikerketarik gabe ezin izango litzatekeela ikerketa aplikaturik egin —dio Santin doktoreak—. Bi maila horien arteko lankidetza funtsezkoa da, adibidez, laborategian hautematen duguna gaixoetan benetan islatzen den ikusteko”.