Planeta askoren atmosferetan ohikoa da abiadura handiko zurrusta korronteak aurkitzea. Lurraren kasuan, zurrusta korronteak latitude desberdinetan sortzen dira eta planetaren inguruan sigi-saga egiten dute latitudea aldatuz eta 400 km/h inguruko abiaduretara iristen da, azaleratik 10 km baino gehiagoko altuerara. Jupiter eta Saturno planeta erraldoietan, zurrusta-korronteak atmosferaren ezaugarri nagusietako bat dira, eta paraleloekin guztiz lerrokatuta daude, zonako “jets” gisa ezagutzen direlarik. Jupiterren jets horiek norabidea txandakatzen dute latitude desberdinetan eta 500 km/h inguruko gehieneko abiaduretara iristen dira.

1. irudia: Jupiterren irudia, JWSTek lortua eta iazko abuztuan argitaratua. Kredituak: NASA/ESA/CSA eta Jupiter Early Release Science team. Prozesatua: Judy Schmidt (Planetary Society) eta Ricardo Hueso (UPV/EHU).

2022ko uztailaren 27an, James Webb (JWST) espazio teleskopioak Jupiterren atmosfera behatu zuen, UPV/EHUko Zientzia Planetarioen Taldeko ikertzaileek parte hartzen duten “Zientzia Goiztiarreko” nazioarteko programa baten esparruan. Ricardo Hueso Bilboko Ingeniaritza Eskolako irakaslea JWSTek planetatik hartutako irudien sekuentziaren diseinu eta analisiaren buru izan zen. Datu horien analisiak, orain Nature Astronomy aldizkarian argitaratua, hamarkadetan oharkabean igaro zen Jupiterren atmosferako zurrusta korronte baten aurkikuntza erakusten du. Aurkikuntzan parte hartu zuten ere Agustín Sánchez Lavega eta Arrate Antuñano Martín Bilboko Ingeniaritza Eskolako irakasleek.

2. irudia: Jupiterren irudiak, JWSTek lortuak. (Ezkerrean) Kolore faltsuko konposizioa. (Erdian) Goiko lainoekiko sentikorra den uhin longitude batean lortutako irudia. (Eskuinean) Beheko lainoekiko sentikorra den uhin longitude batean lortutako irudia. Kredituak: NASA/ESA/CSA eta Jupiter Early Release Science team. Prozesatua: Ricardo Hueso (UPV/EHU).

Jupiter ilun bat teleskopio distiratsu batentzat 

Jupiter helburu oso distiratsua denez JWSTrentzat (argia hartzeko eremua Hubble teleskopio espazialarena baino 6,3 aldiz handiagoa da), irudiak uhin longitudetan eskuratu ziren, non argi gehiena atmosferako gasek xurgatzen duten. Horrelak, Jupiter ilunagoa den uhin longitudetan zentratu ziren behaketak. Horrek esan nahi zuen, halaber, uhin longitude horietako askotan, inoiz ez zela Jupiter bere atmosferako sistema meteorologikoen xehetasunak argitzeko adinako kalitatez behatu. JWSTren prestazioei esker, Jupiterren sistema meteorologikoen hiru dimentsioko ikuspegia lortu ahal izan zen: goiko lainoak distiratsu ageri dira irudi horietan, eta hodeirik sakonenak alde ilun gisa ageri dira. Gainera, JWSTek egindako behaketak atmosferaren mugimenduen neurketa bat lortzeko diseinatu ziren, planetaren errotazio oso batek bereizitako bi irudi serie hartuz, eta horri esker lainoen mugimenduen azterketa xehea egin ahal izan zen.

3. irudia: Jupiterren irudia, JWSTek lortua eta iazko abuztuan argitaratua. Kredituak: NASA/ESA/CSA eta Jupiter Early Release Science team. Prozesatua: Judy Schmidt (Planetary Society) eta Ricardo Hueso (UPV/EHU).

Zurrusta korronte berri bat planetaren Ekuatorean

JWSTko irudiek erakutsi zuten ekuatorea estaltzen duten lainoetan gertatzen diren mugimenduak eta beheko lainoetan ikusitakoak oso desberdinak direla. Laino horiek hain dira argiak, non Lurretik edo misio espazialetatik lortutako behaketetan ezin den xehetasunik ikusi. Hala ere, JWSTko irudi zehatzek erakusten dute laino horien mailan haizeak 500 km/h-ko abiadurara iristen direla; beheko lainoetan, berriz, 30 km azpitik, 250 km/h-ra iristen dira soilik.

Fenomeno unibertsala Erraldoi Gaseosoetan

Nature Astronomy aldizkarian argitaratutako azterlanean, Jupiterren jet berri hori Saturno erraldoi gaseosoko ekuatoreko zurrusta korrontearen egiturarekin alderatzen da. Bertan, UPV/EHUko Zientzia Planetarioen Taldeak 2009an Jupiterren orain ezagutzera eramandakoaren oso antzeko haize egitura aurkitu zuen, eta Saturnon aurkitu zen, NASAren Cassini ontziak [2-3] egindako behaketei esker. Bi planetetan, ekuatoreko jet azkar eta estu bat dago, 200 mbar inguruko altueran, ekuatoreko lainoen mugimendu azkarrak marraztua. Bai Jupiterren bai Saturnon, ekuatoreko jet altuak planeta horien atmosferetan modu ziklikoan urtero gertatzen diren tenperatura aldaketa globalekin erlazionatuta egon daitezke, baina pentsatzen zen altueran mugatuta zeudela estratosferako mailetan, ekuatoreko zurrusta korronte berriaren mailatik 30-150 km-ra. Jupiterren jet berria goiko atmosferako tenperatura gorabehera horiekin lotuta badago, ekuatoreko zurrusta korronteak intentsitate aldakorra izan beharko luke bai Jupiterren bai Saturnon, eta, gainera, dauden eredu atmosferikoek azal dezaketena baino askoz sakonagoko mailetan. Fenomeno intrigante hauek Jupiter eta Saturnoren tropopausatik gertatzen dira, hain zuzen ere, dinamika atmosferikoa Coriolisen indarren zorabioaren eraginez aldatzen den tokian, eta atmosferaren propietate termikoak izugarri aldatzen diren tokian. Jupiterren eta Saturnoren JWSTren etorkizuneko behaketek argi berria eman dezakete fenomeno horiei buruz.