Argitalpen-bilduma: Documentos (1949-1956)

 

     Argitalpen sorta hau erakusleiho erosoa da Solasaldietan erabilitako aztergaiak nola garatu ziren jakiteko. 1949ko otsailean agertu zen aldizkariaren lehenengo zenbakia eta 1956ra arte luzatu zen bilduma.

 

Xedeak eta eduki orokorrak

 

     Batez ere lehen bizpahiru urtetan jardunaldietako elkarrizketa-giroari oso lotuta ageri dira aldizkariaren emanaldiak. Haietatik jasotzen ziren lanak (gerora ere beti zainduko zen ohitura, hau), Solasaldien egitaraua eta «ondorioak» ere eskainiz, ondoko Solasaldietarako ohar nahiz azterkizun berriak proposatu edo aurreratuz, eta, berezi-bereziki, munduan zehar gai berari buruz agertutako talde-agiriak bilduz, eztabaida sonatuak ekarriz, etab. Alde honetatik, 1949-50.etako zenbakiek interes berezia dute.

     Beharrezko ikusten zelako eta harremanen estrategian ere egoki zetorrelako, Hierarkia katolikoaren irakaskuntza politiko ofizialak (giza eskubideak babestu eta egoera politiko irekiago baterako lagundu zezaketenak) eskuzabalki bildu nahiz komentatu ziren aldizkariaren orrialdeetan (Doc. 1: 5-15; 2: 9-18, 35-80; 3: 141-144; 6: 1-13, 108-111; 15: passim). Jardunaldietan apezpikuen artetik solaskiderik hurbilenetakoa izaki, F. García Calahorrakoak Solasaldiei egindako kritika ere jasota dago, arestian aipatu dugunez (1949, 1952. Ik. Doc. 1: 19-21; 10: 33-38).

     Argitalpen-bilduma berriari ekiteko arrazoiak, holakoetan ohi den gisara, lehenengo zenbakiaren atarikoan eman ziren:

 

La experiencia de las dos últimas reuniones, celebradas en San Sebastián durante los meses de Septiembre de 1947 y 1948 ha mostrado la necesidad de dar a estas Conversaciones una trama permanente y una proyección continuada hacia el exterior.

       Tal es la principal razón que nos mueve a iniciar la publicación de estos cuadernos que titulamos DOCUMENTOS, el primero de los cuales ve ahora la luz y en los que nos proponemos dar publicidad —una publicidad limitada al grupo de nuestros colaboradores y amigos— a los trabajos de las Conversaciones, al mismo tiempo que preparamos, con textos e informaciones complementarias, la organización de nuevas reuniones.

 

     Ondoko lerroetan esaten zen bezala, elkarrizketa aldizkariaren bidez urtean zehar luzatu nahi zen, eta Solasaldietan elkar pertsonalki ezagutu zutenen arteko ideia-trukaketa bizirik mantendu.

 

Zabalkunde mugatua

 

     Hori horrela, aldizkariaren zabalkundea kontuz eta era mugatuan eraman nahi izan zen hasieran, solaskideen lagunarteko tresna bezala, alegia. Muga horiek honela geratu ziren aldizkarian:

 

Estos Cuadernos de DOCUMENTOS se hallan reservados a los miembros de las Conversaciones y personalidades participantes en dichas reuniones. No obstante, los Centros culturales y las personas interesadas en conocer el desarrollo de estas actividades pueden solicitar el envío de los mismos (Doc. 1).

 

     Muga hauek gordetzea erabaki politikoa zen, noski. Zuhurtzia osoa behar zen, garai haietako giroan intelektualen elkarrizketari ateak irekita jarduteko. Zurruntasun ideologikoa arindu nahi zuten, eta lehenik etxe-barnetik arindu, Solasaldiek. Elkarrizketa librerako eskubidea eskatzen zuen Documentos-ek: 4. zenbakitik esakune ezagun bat jarri zuen zuzendariak aldizkari-buruan, slogan kristau-latino zahar bat ekarriz: «In necesariis unitas, in dubiis libertas, in omnibus charitas».

     Ahal edo egoki uste izan zenean, argitalpenaren zabalkunde hesituari langaren bat kendu nahi izan zitzaion: 9 eta 10. zenbakietan desagertu zen zabalkunde mugatuarekiko oharra, eta harpidetza egin zitekeela iradoki (1952).

 

Iritziak iritzi: askatasuna eta zentsura

 

     Iritzi-mundu librean lan egin nahi zuen aldizkariak, baina, erne: bizi beharko zuen ingurua ezagututa, nahitaez testuekiko erantzukizun zibil eta eliztarra zaindu beharra zeukan. Horregatik, arduradunen eginkizuna bere tokian argi utzi nahi izan zen, formalki bederen (Doc. 2, 88an esan zena berrituz):

 

Las opiniones... son... de la exclusiva responsabilidad de sus autores. La Redacción de Documentos no se identifica con ellas, ni participa en la discusión, sino en el grado mínimo que se requiere para ordenarla (Doc. 13/14).

 

     Penintsula barnea zein minbera eta «berrikeriatara» zein uzkurra zegoen jakiteko, aski da J. Vialatoux eta A. Latreilleren laizitateari buruzko artikulu itzuliari eman behar izan zitzaion aurreoharra begiratzea (E. Mounierren Esprit aldizkaritik jaso zen lana):

 

Al hacerlo [itzulpen-lana, alegia] ahora tenemos, sin embargo, el deber de consignar un reparo que sus autores nos han puesto antes de concedernos su autorización: ellos hubiesen preferido evitar o diferir esta traducción por creer que acaso la opinión española la considerase como una intromisión [...].

       Atendiendo, pues, a la finalidad específica de nuestros cuadernos y a su difusión limitada, y ante nuestras reiteradas instancias, han accedido finalmente a nuestros deseos (Doc. 4: 27-28).

 

     Ez dira beldur hauek sobera harritzekoak: Estatuaren laizitatearen arazoa eta erlijio-askatasunarena izan ziren eztabaidakizun goriena Solasaldietan. Inguruak gehiegi asaldatu aurretik zuhurtzia guztiz jendea samurtu beharra zegoen, kontrol-arrisku gaiztoagotan ez erortzeko.

     Hierarkiaren aldetik, itzalez tratatua izan zen argitalpena. Badirudi —Solasaldiak Eliza-ekintza izanik, eta Documentos zabalkunde mugatuko lan-bilduma— ez zitzaiola aldizkariari zentsura zibilik ezarri; Eliza-zentsurarena ez zen berandu arte agertu (19. zenb., 1955): «Este número ha sido sometido a examen de la censura eclesiástica» (Doc. 19: azal-barnean). Lehenago ez agertzeak gaizki-ulerturen bat ere sortu zuen, itxuraz, zeren Erromako oharpenak (1955eko udakoak) arazoa espresuki aipatu baitzuen:

 

Las publicaciones de los Documentos deben ser revisadas por el teólogo designado para controlar las conversaciones, y no podrán editarse sin ser previamente entregadas a la censura eclesiástica (Artxiboan, «Problemas con el Sto. Oficio» karp.: Nunciatura Apostólica en España. Prot. n. 1.523/55).

 

     Zentsuraren kezka hau Donostiako gotzainaren baitan ere badago, zeren zailtasunak agertu zirenean (eta nuntzioak urte hartako lanen hiru kopia eskatu), gotzainak zera idatziko baitzion Yarzari:

 

No sé si tenían Vds. intención de publicarlas [txostenak, alegia] en Documentos. Me parece que es mejor aplazar la publicación y en todo caso no lo hagan sin someterlas a la censura y aprobación del Prelado (Artxiboan, «Problemas con el Sto. Oficio» karp.: Donostiako gotzainaren gutuna, 1957-11-16).

 

     Zinez eta benetan, arau hau —ondoren eta lehenago— nola bete zen jakiteko, Ofizio Santuari Idazkariak berak eramandako kontu-ematean ikus dezakegu (1958ko irail-urrietan Erromara egindako bidaian):

 

Los Cuadernos de Documentos han sido todos publicados previo examen del censor eclesiástico, habiendo sido el primer censor el M.I. Sr. D. Juan López Albisu, por designación del Sr. Obispo de Vitoria, y, al producirse el fallecimiento de éste, el M.I. Dr. D. Ignacio Bereciartúa, por designación del Sr. Obispo de San Sebastián, todo ello antes de recibirse las normas de la Sagrada Congregación. Con posterioridad a éstas, sólo se han publicado las ponencias del año 1956 previo examen de los señores censores encargados de la vigilancia de las Conversaciones quienes dieron su autorización, consignándose en los Cuadernos la mención «este número ha sido aprobado por la censura eclesiástica» (Artxiboan, «Probl. con el Sto. Oficio» karp.: «El hecho de haber sido...», s.d., 3. or.).

 

     Zentsura zibilaren zantzurik ez dugu aurkitu, ezta «depósito legal»-ik ere: honelako eginbeharretatik libre egon ote zen?

     Bere zabalbide mugatu eta hesituarekin ere, Documentos-ek balio handi bat zuen: Espainian beste inon apenas aurkitu zitezkeen ideiek gorputz irakurgarri eta egonkorra hartzen zutela orrialde haietan. Zalantzarik gabe, horixe zen zuzendariarentzat xede nagusietako bat.

 

Lankideak

 

     Baina nor zen, ordea, zuzendaria? Lehenengo aleetan ez zen ageri bere izenik, lanean zebilenaren eskua norena zen sumatzen baldin bazen ere. Bosgarren zenbakitik aurrera (1950) aipatu zen zuzendari bezala K. Santamaria. Ondokoetan beti bera agertuko da ardura horrekin.

     Zuzendari lanaz gain, Santamariak artikulu propioak ere idatzi zituen ia zenbaki guztietan. Sarrera gisako lanak (ik. Doc. 8), ohar laburrak eta tarteko testu argigarriak (ik., adibidez, Doc. 11/12) albora utzita ere, artikulu sail bizia eskaini zuen:

 

Documentos-en argitaratutako Santamariaren idazlanak

Hacia una declaración de derechos de la persona humana	Doc. 1
Mundos cerrados [Mota guztietako taldekeriei buruz]	Doc. 5
Libertad de discusión en la Iglesia	Doc. 6
El misterio patriótico	Doc. 8
El pacifismo cristiano	Doc. 9
Autour de l'État idéal	Doc. 10
Algunos puntos de vista sobre la Iglesia y la política	Doc. 19

 

     Ez da ahantzi behar, gainera, abertzaletasunaren (patriotisme) krisiaz egindako Solasaldien ondoren (1951) eta falangisten salakuntzaren bat tarteko izanda gero, editorial luze bat ere Santamariari zor zaiola (Doc. 8, 1-15). Solasaldien «moderatzaile» ofiziala bera izan arren, gorabehera biziko eztabaidagaietan ere parte hartzeko beldurrik ez zuela izan, Guerrero, Manyà eta abarren artean (Doc. 10).

     Aldizkariaren lankideei buruzko xehetasun batzuk, jasotzekoak dira hemen. Hasteko, ez da falta Donostian bertoko edo Euskal Herriko lankiderik: M. Castells, I. M. Lojendio, J.A. Olazabal, J.M. Azaola, J. Zaragueta, J. Iturrioz, J. Salaverri, M. Zalba, J.M. Cirarda, J.I. Telletxea eta besteren bat. Atzerritik lanak bidali zituztenak izen oso ezagunak dira batzuk: Jacques Leclercq (Lovaina), Plínio Salgado (Rio de Janeiro), Robert Bosc (Paris), André Latreille (Lyon), G. Thils (Lovaina), José Luis Aranguren (Madril), M. Cruz Hernández (Granada), Isidoro Martín (Murtzia), Eugenio d'Ors (Madril), Gonzague de Reynold (Friburgo), A.C.F. Beales (Londres), Roger Aubert (Lovaina), Francesco Olgiati (Erroma), Karl Holzamer (Mainz), John Eppstein (Londres), C. Colombo (Milan), Gaston Fessard (Paris), André D. Tolédano (Paris), Ives Congar (La Saulchoir), Michele F. Sciacca (Genova), etab. Oro har, Donostian bileretan elkartutakoen ispilu ona da aldizkariaren lankidegoa, erabilitako gaiekin gertatu zenaren antzera.

     Gaien aldetik, Documentos-ek orrialde asko du gaur eguneko irakurlearentzat ere zinez interesgarria dena, eta ez bakarrik interes historiko hutsagatik. Adibidez, Gerrate Hotzaren hastapenetan bertan hementxe eman ziren argitara (1950) —non eta Espainia antiprotestante eta antikomunista amorratuan— faxismoaren aurka eta garaiko harrabots antisobietarrak erlatibizatuz Karl Barthek idatzitako bi gutun famatu eta hunkigarriak (1938, 1950), eta berauek tarteko, Gerrate Hotzaz egindako G. Fessarden eta Santamariaren iruzkinak (ik. Doc. 9: 37-90).

 

Gai ardatzak

 

     Gaiekiko xehetasun handiagotan sartu gabe, argitalpen honetako gai giltzarriak laburtuta uzteko ondoko puntuotara bilduko nuke Documentos-en edukia:

 

     a) Giza eskubideen eta libertatearen arazoak lehenengo lekua izan zuen (Doc. 1-2-4-9-10).

     b) Internazionalismoa eta Nazioen bizitzaz, Europaren birmoldaketarena barne, behin eta berriz idatzi zen (Doc. 3-6-7-8).

     c) Estatua/Eliza/Gizartea: harremanen antolakuntzak toki ederra du (Doc. 2-4-16-17/18).

     d) Bakea eta gerra izan zen beste gai zaindua (Doc. 5-9-10).

     e) Elizaren barne-ulerpena eta antolaera, laikotzari buruzko teologia barne, beste aztergai bat (Doc. 4-6-11/12-13/14-15-16-17/18-21-22).

     f) Elizaren gizartearekiko harremanek ere pisu nabaria izan zuten (Doc. 11/12-19-20).

 

     Solasaldien aldizkariaren orrialde horietan ikusten da gai-trataera mintzatuak urteroko bileretan zein maila eta jite har zitzaketen; neurriren batean behintzat, prentsak ispilatu zuen lagunarteko giroa, eta ideia eta protagonista nabarmenenen presentzia. Irakas-emaitzak, berriz, «ondorioetan» ezagutu ziren, halakorik izan zirenetan.

     Topaketak eta argitalpen hau elkarren osagarriak ziren, eta haiek eta honek garaian garaiko haizeen araberako bizitza izan zuten: krisialdia hurbiltzean, Documentos planto geratu zen (1956), susmo txarrek gerarazita, noski. Solasaldiak lagunarteko elkarrizketa jantzi eta eskolatu huts izatetik, eliztar eta gizartearentzat i(ra)kas-iturri ere bilakatuz joan ziren heinean, hierarkiaren eta zenbait intelektualen zalantzak, eta antsiak ere, gaiztotu egin ziren. Horregatik, bigarren epealdian, aldizkariak bezala, Solasaldiek ere bestelako ingurumen bati aurre egin behar izan zioten. Goazen hori ikustera, beraz.