Solasaldietara deituak

 

     Solasaldietako parte-hartzaileak ez ziren beren kabuz edo sarrera-eskubide bat ordainduta etortzen. Horretan, 1935ekoa da salbuespen bakarra. Orduan ikastaro-egitura eman zitzaien topaketei: irakasleak zeuden, eta matrikula ordainduz har zitekeen parte (deitu ere «cursos y conversaciones» deitu ziren 1935ean).

 

Aukera zaindua

 

     Solasaldiek, nazioarteko harremanen nondik norakoak zaintzeko, eta urteko gaiarekiko analisi-kalitatea eta bileren solas-zentzu hura gordetzeko, premiazkoa gertatu zen solaskidegaien aukera arretaz egitea. Solasaldien bigarren aldian batez ere (1954-59), beste arrazoi bat ere gehitu zitzaien aurrekoei: ideien ortodoxia kontuzago begiratu «beharrak» arreta handiagoz jardutea eskatu zuen.

     Arrazoi hauengatik guztiengatik, Solasaldiek barnean izan zuten aurpegi soziala ez zen ausaz edo berariaz halaxe etorritako zerbait. Aitzitik, ekintza haren xede eta unean uneko politika posiblearekin lotuta ageri zaizkigun barne-gobernu erabakien emaitza zuzena izan ziren nazioartetik deitutako solaskideen urteroko zerrendak.

     Deliberatuki egindako bidaiak, lagunarteko harreman pertsonalak, erakunde arteko kidetasunak, beste biltzarretan egindako ezagupideak, lehenengo solaskideen adiskidetasunak eta abar izan ziren solaskidegai berriak ezagutzeko bideak.

 

Nazioarteko bidaiak

 

     1948an eta 1949an egindako bidaien berriemateetan ikus daiteke, erbestera egindako ikustaldietan nola egin zen lan. Bi txosten hauetako lehenengoa titulu orokorrik gabe ageri da artxiboan, eta azpititulu honekin hasten da (1947ko karpetan egon arren, txostenak 1948ko udaberrikoa izan behar du: ik. 14. or.): «1. Personalidades visitadas». Bigarrenak, ostera, «Informe sobre el viaje a París y Luxemburgo. Noviembre 1949» du titulua.

     Santamariak 1948an ikustatu zituenen zerrenda interesgarria da, zein mota eta mailatako pertsonaiak bilatu ziren jakiteko: Roncalli Pariseko nuntzioa (gerora, Joan XXIII.a), Suhard Pariseko artzapezpikua, Beaussart Pariseko gotzain laguntzailea, Blanchet Institutu Katolikoko errektorea, Le Cour Grandmaison Ekintza Katolikoaren lehendakaria, Bérard eta Aumonier Intelektual Katoliko Frantsesen Elkarteko arduradunak, Aguirre de Cárcer enbaxadorea eta Migel Lojendio enbaxada-idazkaria, eta kazetariak ez ziren ahantzi (Frantziako Astealdi Sozialetako lehendakariordea zen Michelin La Croix-en, eta Fabrègues, France Catholique-n).

     Azpimarratu behar da, josulagunen Études aldizkarira egindako ikustaldia, bertan sortu ziren harreman gerora emankorrak nola jaio ziren jakiteko. Zalantzarik gabe, Bosc «ezkertiarra» da Santamariak baliozkoentzat jo zuena; jesuita frantses eta espainolen arteko pentsamolde eta korronte ideologiko-pertsonalen berri jakiteko balio izan zion ikustaldiak Santamariari.

     Albert de la Pradelle agertu zen Solasaldietan interesatuena: «Es él quien ha tutelado casi todos mis pasos en la Capital francesa», dio Santamariak. De la Pradelleren ustez eta gogoz, NBE/UNOren 1948ko Biltzarra baino lehen giza eskubideei buruz katolikoek ahots bakar batekin esan zezaketena definituta uzteko egokiera aparta izan zitezkeen Solasaldiak. Horregatik arduratu zen Santamariari laguntzen:

 

Perdone Ud. —me dijo— esta tutela casi paternal, pero debo confesarle que yo mismo estoy sumamente interesado en su obra y creo que ustedes han tomado una iniciativa que nosotros tenemos obligación de apoyar y continuar (Artxiboan, «Informes generales» karp.: «1. Personalidades visitadas», 1948).

 

     De la Pradelle, ordea, Beaussartek bultzatuta sartu zen Solasaldiak laguntzen, eta berriz ere laguntzeko prest zegoen apezpikua:

 

Se enteró de nuestros planes para el próximo Septiembre; me indicó inmediatamente las personas a las que convenía ver y los términos en que debía manifestarme con ellas (Ibidem, 1948, 6. or.).

 

     Erlijio-askatasunari buruzko tesi/hipotesien dotrina modu oso tradizionalean defendatu arren, Beaussart bera izan zen Maritain Donostiara ekartzea Santamariari iradoki ziona. Asmo honekin 1951n hartutako dei-ekimenak hemen ditu, noski, bere erroak idazkariaren baitan, nahiz eta momentuz dei hori ezinezkotzat jo:

 

Me extrañó, en un hombre tan seguro y tan claro como él, que me propusiese para venir a San Sebastián al propio Maritain, que ya en el mes de Septiembre habrá dejado de ser Embajador [Frantziarena] en el Vaticano. «Debe Vd. sondear —me dijo— si se trata de persona grata, non grata o simplemente tolerata». Este consejo —digo— me extrañó, pues a mi juicio la presencia de Maritain en San Sebastián suscitaría una nube de dificultades. Pero me ha llamado la atención que ni en las más altas esferas de la jerarquía, ni en los católicos que parecen más seguros y firmes en la doctrina, no existe una prevención demasiado fuerte contra Maritain. Algunos me señalaron más tarde que la presencia de Maritain en San Sebastián sellaría definitivamente la amistad entre los católicos de ambos países. Como es natural, a pesar de los consejos de Mgr. Beaussart, creo que esto es irrealizable e inconveniente y dejo de lado toda hipótesis en este sentido (Ibidem, 1948, 7-8. or.).

 

     Bérard abadeak (Intelektual Katolikoen kontseilaria zen) Frantziako ezker katolikoa Solasaldietara ekarri beharra azpimarratu zion Santamariari:

 

Afirmó el Abbé Bérard que para que las Conversaciones de San Sebastián tengan un verdadero eco en Francia, es preciso que sea invitada gente representativa del sector que él llama izquierdista. Para él Gonzalo Reynaud [sic: Gonzague de Reynold suitzarra, noski] y Marcel de Corte [belgikarra; biak Donostiara etorritakoak, ikusiko dugunez] son hombres ya anticuados y su participación en nuestras reuniones no acrecienta el interés de las mismas (Ibidem, 1948, 9. or.).

 

     Santamaria ez zegoen Bérardekin guztiz ados iritzietan, baina beronek bazuen itzalik teologo bezala eta batez ere Frantziako intelektual katolikoak erakartzeko gizonik aproposena zen.

     Interesgarria da hemen Joan XXIII.a izango zenak ere izan zuela Solasaldien berririk, zuzenean Santamariak emanda. Hona nola ematen zuen idazkariak ikustaldi honen berri:

 

Parecía oportuno pedir consejo a Mgr. Roncalli sobre la designación de la representación francesa antes de adoptar decisiones definitivas. Tiene escasas noticias de nuestra Organización y no dejó de agradarle el conocer detalles de la misma. Me dijo que era un excelente camino y que debíamos insistir, pues parece evidente la necesidad de que se constituya una organización católica internacional. «La gota perfora la roca. Insista, insista Vd.» [...]. «Continúe Vd. sus visitas —me dijo— y yo le deseo el mejor éxito, pero poco puedo hacer en favor suyo. Mis actividades son aquí las de un solitario: soy como un pescador de caña que trabaja aisladamente por su cuenta». Más tarde he creído comprender por algunas indicaciones de Mr. de la Pradelle que los movimientos del Sr. Nuncio ante la Jerarquía francesa no son demasiado fáciles (Ibidem, 1948, 10-11. or.).

 

     Zalantzarik gabe —lanaren halabeharrez— Solasaldien Idazkaritza periskopio ona zen mundu katolikoan, korronte intelektual ezberdinen arteko tirabirak ez ezik, Hierarkiaren eta intelektualen arteko gatazkak ezagutzeko ere. Suhard kardinalarekin eta gero Le Cour Grandmaisonekin solasean, Esprit mouniertar eta Témoignage Chrétien ezkertiar katolikoarekiko susmoak agertu ziren (gogoan har dezagun hau, zeren ondoko urteetan bi taldeotakoak ere egongo baitira Donostian).

     Harreman hauetan, sasi artean ez galtzeko, Santamariak zituen jokabideak eta umore ona ezagutzeko balio dezake, Blanchet Institutuko errektoreari egindako ikustaldia kari, idatzitakoak:

 

En el primer piso de una casita en cuyos bajos funciona el laboratorio, envuelta por tanto en una atmósfera de gases sulfúricos, vive el rector del Instituto, Mgr. Blanchet, hombre serio, de extraordinario prestigio en los medios intelectuales católicos franceses, severo administrador de la Iglesia, carácter muy reservado que no se deja aprehender fácilmente. El señor de la Pradelle me había dicho que era muy importante visitarle y me había dado toda clase de instrucciones [De la Pradelle irakaslea zen Institutu berean]. Era preciso dar a Mgr. Blanchet la sensación de que se trataba de la primera persona con quien se hablaba, rogarle que viniese a presidir la representación francesa a San Sebastián, insistir sobre ello y esperar una negativa, que no por firme había de dejar de ser diplomática. Todo esto resultó como se había previsto. [...]. Cuando más tarde comentaba con M. de la Pradelle esta entrevista, me aseguró que se había desarrollado por el camino normal y que en todo caso Mgr. Blanchet no podría decir que había sido dejado de lado (Ibidem, 1948, 13-14. or.).

 

     Batekin eta besterekin jardunez, laster ikusi ahal izan zuen Santamariak intelektual katoliko frantsesak elkarrekin eztabaida-mahai baten inguruan biltzea zein zaila izan zitekeen: Bérardek berak eskuindartzat edo zeukan Aumonier (biak intelektualen erakunde berekoak), urrun zegoen Bosc jesuita Garrigou-Lagrange domingotar tomistarengandik biak elkarrekin lanean jartzeko, eta Aumonierrek ez zekien Bérard bera Lefèvre La Pensée Catholique-koarekin eta Sardà i Salvany-ren argitaratzaile integristarekin solas egiteko prest egongo ote zen (ik. ibidem, 1948, 18, 19, 20. or.).

     Bidaia hartatik Frantziako intelektualen argazki soziografikoa egin samarturik ekarri zuen Santamariak: bazekien indarrak nola zeuden bilduta, eta bakoitza non zegoen, egotez eta ingurukoen iritziz. Urte eta erdi geroago, Luxenburgo eta Parisera egindako ibilaldietan, Solasaldien ibilera guztiz kokaturik eta harremanak finkatuta ikusi zituen:

 

He podido observar que el interés que despiertan nuestras Conversaciones es extraordinario. Contrastando las ideas y opiniones de unos y otros, he llegado a formarme un concepto muy exacto sobre las posiciones de todos ellos. Me ha parecido sobre todo necesario obtener el consejo de determinadas personalidades a las que puede atribuirse gran autoridad, entre los cuales incluyo a Mons. Beaussart, Mons. Bressolles, Chan. Rupp y M. Jean de Fabrègues. Nuestras Conversaciones están ahora perfectamente situadas en el campo católico francés y si no damos un paso en falso, creo que puede asegurarse que hemos llegado a establecer una sólida cabeza de puente allí. Ahora considero muy importante el realizar una labor análoga en Italia (Artxiboan, «Informes generales» karp.: «Informe sobre el viaje a París y Luxemburgo. Noviembre 1949»).

 

     Laster ikusiko dugunez, Italia, Ingalaterra edo Alemaniako harremanak beste gisa batean egingo ziren. Dena den, arrazoi politiko eta ideologikoengatik, ez zen erraza izan beti, hurbilago ere (Espainia bertan ere), zenbait solaskidegai erakartzea, edo nahi hainbatetan inguratzea. Marías eta Aranguren erakartzeko ahaleginek ez zuten beti fruitu onik eman, eta badakigu gero eta uzkurrago agertu zirela Solasaldiekiko.

     Hala ere, Solasaldietan partaide izateko deiari egindako arbuio politiko-ideologiko arrazoitu garbi bakar hau aurkitu dugu artxiboan, eta merezi du hona ekartzea. Sevillako Zuzenbide Fakultatetik idatzi zuen M. Aguilar irakasleak:

 

... me es penoso indicarle q. me resulta imposible asistir.

       La imposibilidad tiene una dimensión puramente material, en cuanto q. en esa fecha debo dar un curso en la Universidad de La Rábida, pero también tiene una dimensión espiritual y temperamental. Yo admiro el esfuerzo de hombres como Vd., Azaola y Rovirosa, al igual q. el grupo de católicos catalanes (Ciervo...), Aranguren, etc. con los cuales me siento totalmente identificado en sus preocupaciones, estilo, etc., pero no comparto en modo alguno la actuación oficial de la Iglesia española, ni del Nuncio (como internacionalista que soy y hombre de D. Público, me parece un continuo atentado a los principios del Derecho internacional y político moderno) y, por eso, no quiero en modo alguno incluirme en actos que sirven aun más para forjar hacia el exterior la falsa impresión de un catolicismo real y universal. Sé positivamente que en el seno de estos actos hay perspectivas saludables en extremo, pero también sé que quedan ocultas, camufladas para q. no sean perceptibles en el exterior, y como lo que interesa ahora es labor evangelizadora, de testimonio público, en definitiva, lo q. cuenta es lo q. trasciende, y esto es siempre cesaropapismo.

       Siento enormemente q. estas consideraciones me impidan charlar con Vd., pero creo sinceramente q. mi participación en las Jornadas sería para todos perjudicial. Algún día llegará en q. no lo sea así, y entonces, en acción de servicio cristiano, Vd. me tendrá incondicionalmente de su lado (M. Aguilarrek Santamariari gutuna, 1958-06-03: Artxiboan, «1958ko gutuneria» karp. [Sinatzailea ez dut segurtasun osoz identifikatu: Aguilar ala Aguila?]).

 

     Entzuteko ahotsa da hau, noski, garaiko drama erlijiosoaren aurpegietako bat erakusten duena; izan ere, «zesaropapismoaren» eta «kristandadearen» historia eta eztabaida larrienetakoak ziren urte haietan, eta sarritan geratu zen hori agerian Solasaldietan ere.

     Solaskidegai berriengandik etor zitezkeen honelako eskutitzek Santamariaren arima bortizki astintzen zuten, noski; izan ere, Solasaldiek, nahitaez, ekintza soziopolitiko bezala izan zitzaketen anbiguotasunak azpimarratzen ziren. Behin baino gehiagotan erabakitako burubide intelektual eta sozialaz argibideak ematera bortxaturik aurkitu zen Idazkaria. Santamariak hustualdi hau egin zion J.L. Arangureni, 1958an idatzitako gutun honetan:

 

Hace dos o tres días estuvo la Junta de Conversaciones a visitar al Obispo de esta Diócesis y, recayendo el diálogo sobre Ortega, quedé no muy entristecido sino casi aterrorizado. Está visto que los católicos españoles son como los Borbones, que ni olvidan ni aprenden nada. Las consecuencias de esta postura actual se han de pagar duramente dentro de un par de generaciones. Nosotros no conoceremos a los hombres que entonces lucharán para reconstruir con un nuevo estilo algo de lo que ahora está en trance de derrumbamiento. Tendrán que partir de cero o de casi cero; pero es muy importante que puedan ver en nosotros unos predecesores suyos que en medio de esta charca nos resistimos a croar y piábamos como podíamos.

       Yo estoy tan metido en organizaciones eclesiales que he de elegir entre adoptar una postura de independencia sacrificando las empresas, o tratar de salvar éstas renunciando a aquella independencia de acción y de palabra hacia la que en verdad me siento muy atraído. Entre las dos actitudes elijo por el momento la primera [sic], creo que individualistas francotiradores sobran en España. Sigo, pues, trabajando en Conversaciones y en Pax Christi bajo el patronato de la jerarquía y debo decir en honor de ésta que encuentro muchas veces todo el apoyo que necesito, sobre todo en las más altas esferas donde sin duda hay hombres clarividentes aunque menos potentes de lo que suele creerse.

       Esta clarividencia unida a la impotencia es la situación de bastante gente hoy en día. [...].

       Una vez más me permito invitarle a las Conversaciones de San Sebastián. Hablé largamente con el P. Ceñal acerca de esto. Sinceramente estoy dolido de la actitud que ustedes han adoptado respecto de las Conversaciones al rehusar sistemáticamente el tomar parte en ellas. Creo comprender los motivos que tienen ustedes para esto, pero me gustaría que los sometieran ustedes a una revisión (Santamariak Arangureni gutuna, 1958-05-29: Artxiboan, «1958ko gutuneria»).

 

     Sistema politiko-erlijiosoan nagusi ageri ziren jokamolde eta pentsamendu ofizialekin elkarrizketarik posible al zen, gero? Aguilarrek aipaturiko kristandadea zegoen jokoan. Horrekiko pentsamendu-berrikuntza, ordea, izen jakin bati lotuta ageri zen. Topaketen antolatzaileentzat, eta katoliko askorentzat, kristandade-egoerak gainditzeko bide teorikoa batez ere Jacques Maritain frantsesarengan aurkitzen zen. Beronen pentsamendu berrituak —sinbolo ere bihurtuta— zuen oldarrarekin piztu zen Donostian idazleari deitzeko gogoa.

 

Maritain baietz, Maritain ezetz

 

     Maritainen «afera» bideratzeko, 1951n arrazoizkoa ikusi zen bidea urratzen hastea; 1952rako deitzeko proposamena Calahorrako apezpikuarengandik sortu zen. Solasaldien Batzordeak espresuki heldu zion arazoari, «Kristautasunaren eraginkortasun mundutarra» gaiaren inguruan berriz ere nabarmen zitezkeen bi korronteak —maritainzalea eta Maritainen aurkakoa— honela laburtu zituen aktak:

 

Es muy probable que en torno a él se enfrenten las dos tendencias maritainiana y antimaritainiana. Mientras los unos considerarán preferible una acción a través de estructuras temporales —es decir, de instituciones y Estados que se declaren específicamente católicos— los otros sostendrán como tipo genuino de eficacia cristiana el de la acción puramente temporal, sin formas y realizaciones exteriores visibles (Artxiboan, «Informes generales» karp.; akta soltea, 1951).

 

     Urteak pasatu ahala, agerian geratzen ari zen korronte aurkari horien arteko zuzeneko eztabaidarik gabe halako antzutasun batera iristen ari zirela, bitasun ideologiko hori nabaria baitzen aukeratutako beste zenbait gaitan ere. Hautatutako gaietan ezinezkoa zen, urte haietan, Maritainen pentsamendua albora utzita aurrera egitea, nahitaez solaskide asko filosofo horren iturrietan edoskirik baitzetorren (Frantziako intelektualen artean Maritainek zuen itzala barruntatzeko, Elkarte haren eztabaidetan eskaini zitzaion liburua azter liteke). Solasaldien etorkizun jatorrago batekin bazuen honek zerikusirik:

 

Las ventajas que la Junta ve en invitar a Maritain y dar este paso decisivo son las siguientes: 1º.— Es necesario dar un nuevo impulso a las Conversaciones, pues, de lo contrario, tanto dentro como fuera de España su prestigio puede decaer a causa de una repetición monótona de temas y personas. Hacer venir a San Sebastián a Maritain sería desde luego un golpe de gran efecto y no podría menos de atraer la atención del mundo católico. Especialmente en América, las Conversaciones adquirirían un prestigio enorme, si, como es probable, la discusión llegaba a ser superada con éxito, con un éxito al menos relativo. 2º.— Parece indicado hacer discutir ya a los «primeros espadas», pues las Conversaciones tienen hoy el prestigio suficiente para ello y no hay razón alguna para que limitemos nuestras pretensiones. 3º.— Es muy probable que la venida de Maritain a San Sebastián y su conversación con hombres como el Sr. Obispo de Córdoba [A. Menéndez-Reigada] y el Obispo de Vitoria pueda contribuir a suavizar la tirantez existente y a aclarar puntos de vista todavía no bien precisados. Las Conversaciones prestarían con esto un enorme servicio a la unidad religiosa del mundo occidental (Ibidem, 1951ko akta).

 

     Hortaz, beste inori deitzeko erabili izan ez ziren arrazoi pila metatu ondoren, eta aurkariak ere nortzuk izan zitezkeen begiratuta gero, Batzordeak zera erabaki zuen:

 

La Junta se inclina a dar un paso decisivo, que consistiría en traer a San Sebastián al propio Jacques Maritain, para enfrentarlo con personalidades relevantes del pensamiento católico clásico. Se piensa, claro está, que este paso sólo puede darse si se adoptan una serie de precauciones y si se cuenta con un equipo español sólido, capaz de triunfar en el diálogo (Ibidem, 1951).

 

     Erabakiari borondate on eta ausartik ez zitzaion falta, baina Maritainek Altxamenduaren aurrean izandako jokabidearen oroitzapena bizirik zegoen artean solaskideetan, eta zer esanik ez Espainiako politikarienean. Horregatik, Batzordearen deliberamendua pauso politikoa ere bazen, izan zezakeen oihartzun zabala gogoan izanik. Gobernuarekin kontatu beharra zegoen:

 

Ahora bien: para dar este paso [deia luzatzekoa, alegia] y antes de consultar al propio interesado, la Junta desea saber si por parte del Gobierno no habría inconveniente en conceder al Sr. Maritain la entrada en España para este fin y en que las Conversaciones se desarrollasen en la forma antes explicada.

       La Junta, con la experiencia adquirida en años anteriores, cree poder asegurar que el diálogo se desarrollaría en forma amistosa y que podrían abrigarse muchas esperanzas de llegar a un resultado constructivo (Ibidem, 1951ko akta).

 

     Kontsultarako erabili zen gutunaren testua, eta jasotako erantzun ofizialarena ez ditugu aurkitu ahal izan artxiboan, baina ekimen haren historia Santamariak berak laburtu digu ohar batean:

 

En 1952 la Junta Patrocinadora se planteó la conveniencia de invitar a Jacques Maritain a las Conversaciones. Esta pretensión era evidentemente muy osada ya que Maritain era, por su actitud resuelta frente al franquismo, la «bête noire» del Movimiento Nacional. Esta invitación no podía hacerse sin embargo sin la autorización previa del Gobierno ya que esta era necesaria para la concesión del visado de entrada en España. Formulada la petición correspondiente la respuesta fue favorable. Escribimos entonces a Jacques Maritain invitándole a las Conversaciones pero la respuesta fue negativa, aunque correcta, basándose en la dificultad de armonizar su calendario (Artxiboan, «Junta de Conversaciones» karp.; Artxiboa eratzen egindako oharra data gabea da: c. 1990).

 

     Honela bukatu zen, bada, ekimen hau. Maritain ez zen etorri, baina haren pentsamenduak bizirik jarraitu zuen Solasaldietan, 1952an ez ezik, ondoko beste urteetan ere. Eta halaxe izan zedin, ezker katolikoaren presentzia ere segurtatzen ahalegindu zen Santamaria Idazkaritzatik, horretarako behar ziren laguntzak eskatuz.

 

Hautapen-bideak

 

     Batez ere lehen urteetan —garaiko giro orokor zailagatik eta bertatik bertara ezagutzen ez ziren solaskideak bildu behar zirelako— aski buruhauste eman ohi zuen solaskideen hautapenak.

     Urte bakoitzeko solaskidegaiak erabakitzeko, erakunde eta konfiantzazko adiskideen laguntza eskatu ohi zuen Idazkari Orokorrak. Lan hau behin eta berriz ageri da eskutizketan.

     Espainiako intelektual sekularren artean («paisanoen» artean, alegia), solaskide harrobirik handiena «Propagandisten» erakundea izan zen (Herrera Oria-ren «Asociación Católica Nacional de Propagandistas»); izan ere, Santamaria etxekoa zen hor: berak zeraman Donostiako haien ordezkaritzaren ardura. Gotzainen babesa ahantzi gabe ere, ACNP honen bidez lortu zuen Santamariak (Martín Artajo barne) mundu ofizialaren tolerantzia. Izen anitz eta pisukorik badago talde horretatik, solaskideen artean: Martín-Sánchez (lehendakaria), Condomines (Bartzelona), Guijarro, Sanchez de Muniain, Ruiz-Giménez, Castiella, Silva, A. Avelino Esteban, etab.

     Hala ere, beste talde katolikoetatik ere gogora litezke batzuk: Bonet eta Tornos (Junta Técnica de A.C.), G. Rovirosa (HOAC), Bartzelonako El Ciervo ingurukoak: Ferrán, Gomis biak, eta Pascual Dodero (CC. Marianas), Opuseko Calvo Serer eta R. Paniker, etab.

     Frantziatik ere, gisa bertsuan, mugimendu eratuetako anitz ageri da Solasaldietan: «Fédération Nationale d'Action Catholique» (Le Cour Grandmaison, 1948), «Secours Catholique Français» (Braun, 1947), «Pax Christi» (Dortel-Claudot, 1949), «Syndicat d'Écrivains Catholiques» (J. Herissay, 1950), etab.

     Antzeko zerbait dugu beste zenbait naziotan ere: Belgikan, G. Hoyois (JAC, Union de Malines), Uruguai-tik Zorrilla de S. Martín (Club Católico, Montevideo), edo Ameriketatik «Confederación Interamericana de Acción Social Católica» (John Parr, 1949), «National Catholic Welfare Conference of U.S.A.» (Richard Pattee, 1949), etab.

     Beste lekutan egin ohi ziren taldekako topaketak ere harremanetarako egokiak gertatu zitzaizkion Santamariari, jendea ezagutu, harremanak lotu eta interesgarrienak erakartzeko. Espainian, horietako ezagunenak «Conversaciones Católicas Nacionales de Gredos» (Avila) izan ziren, Alfonso Querejazuk zuzenduak. Han egon izan zen Santamaria, eta Querejazuri eskatu izan zion Idazkariak Solasaldietako ardura erlijiosoa eramatea.

     Europarako eta handik honako joan-etorriak bizkortzeko, elkarteak ere asmatu ziren batzuetan. Bazegoen lehendik bat «France-Espagne» zeritzana (1938), Lacaze amiralak sortua: Ch. Pichon izango zen hemendik solaskideetako bat (gutuna: Pichon, 1958-05-09). Harreman-ideia bertsua Solasaldien arduradunen artean ere jaio eta bultzatu zuten: artxiboan ikus liteke «Comité de relations catholiques entre la France et l'Espagne» baten asmoa (sortzaileen artean ageri dira Berrar, Rivau, Aumonier, Santamaria, Yarza, etab.); inondik ere, 1948 edo 1949koa izan liteke proiektua.

     Euskal Herrian bertan egin ohi zen bilkuraren batek ere lagundu zuen harremanetan. Uztaritzen bildu ohi zen «Université Internationale des Pyrénées»-en kasua da adibide bat. Tolosa, Frantzia eta nazioarteko harremanak eguneratzeko topaleku erosoa izan zen Santamariarentzat Uztaritzeko hau, nahiz eta ordurako Solasaldien harreman-lanik zailena eginda izan (ikus artxiboan 1958ko —zortzigarren ekitaldia berau— egitaraua: «Mythes et espoirs des temps modernes»).

     Mugaz bestaldean, Frantziako Intelektual Katolikoen Astealdiek zerikusi hertsia dute Donostiako Solasaldiekin, eta ez bakarrik Santamariak berak han ere parte hartu izan zuelako, baita han egindako ezaupideek (Aumonier idazkaria, Berrar kapilaua) eta bildutako ideiek eman zizkioten laguntzengatik ere (esango da geroago zerbait honetaz). Harreman guztion ondorioz, nazioarteko erakunde katolikoetan laster izan zuen Santamariak lekurik: Nazioarteko Pax Christiren idazkari orokortzat izendatu zuten. Erraztasun berriak eman zizkion horrek: batean ezagututakoek besterako balio izan zioten behin baino gehiagotan. Gisa berean, munduko intelektual katolikoen arteko nazioarteko erakundearekin (Pax Romana) ere harremanetan izan zen, eta gerora berorren buruzagi gertatu zen R. Sugranyes de Franch katalana Solasaldietan ikus dezakegu 1952an.

     Baina, laster, erakundeen laguntza baino sustagarriagoa gertatu zen solaskide-ohien eta adiskide edo arrazoi ezberdinengatik presente egon nahi zutenen laguntza: Morcillo-k hiruzpalau lagun bidali nahi zituen Zaragozatik (E. Frutos, J. Orlandis eta Casas Torres geografoa, horietakoak); R. Ceñal filosofo josulagunak kolore ezberdinetako jendea proposatu zuen: Guerra Campos apezpiku ezaguna, Aranguren filosofoa, Díez del Corral irakaslea, Garrigues politikaria edo Orlandis opusdeitarra.

     Solasaldiek nortasuna eta izena finkatu zituztenetik, bere kabuzko erakarlerik ere egon zen: adibidez, Bédarida, Intelektual Katoliko Frantsesen lehendakaria, Solasaldien propaganda egiten saiatu zen (V. Carlhian-en gutuna, Lyon, 1954-06-04). Gisa berean jokatu zuen Sauras-ek Valentzia-n, Levante egunkarira bidalitako elkarrizketa batean (1959ko iraila), edota hainbat solaskideek etxeratu ondoren beren aldizkarietan emandako albisteetan.

     Adiskide irabazien borondatezko laguntzei esker, urte bakoitzean estatu nazio ezberdinetan ordezkaritza informalen bat izatea lortu zen. Italian, esate baterako, une batean Aita Rovasenda domingotarra izan zen lankide hauetako bat (1958-06-16ko gutuna). Jean Delfosse adiskideak ardurarik bizienarekin hartu zuen hautapen-lan hau Belgikan, zerrenda zabal bat aipatuz (Laloire, Molitor, Persoons, Aubert, Moeller, Dondeyne, Halkin, Guelluy) (1958-06-2ko gutuna). Adiskide-konplizitate bateraino iritsita zeuden batzuetan harremanak; honela eskatzen zion Delfosseri bere laguntza, Santamariak:

 

Le Chanoine Aubert serait sans doute une très bonne pièce s'il voulait attaquer un aspect du problème sous l'angle historique [talde-bekatua zen gaia]. [...]. Il est formidable: j'aime beaucoup sa façon de penser et de s'exprimer (1958-05-27ko gutuna).

 

     Ingalaterran King's College-ko A.C.F. Beales irakaslea urtetan ageri da lanean britainiarren presentzia egokiak segurtatzeko asmoz. Santamariaren asmo zuhurretako bat apezpiku atzerritarrak ere ekartzea zen, eta Bealesek gogoz jardun zuen lanean hori lortzeko. G.A. Beck gotzaina irabazi zuenean, gutun xarmant hau idatzi zion Santamariari (gaztelaniaz originalean):

 

Una palabra para confirmar que estaremos a [sic] las Conversaciones tres británicos: el obispo Beck y los dos Beales. Mientras nos quedamos en la «Regina» (esperamos!), el obispo quiere quedarse [...] en la Villa Santa Teresa con los otros conversadores: no con su colega episcopal de la región («Amo, dice, la libertad» [!]), ni en ningún palacio, sino (dice) «con los apóstoles ordinarios». (1957-07-05eko gutuna).

 

     Honela, sekularren Eliza-erakundeez baliatuz (Ekintza Katolikoa, Intelektualen Elkarteak, etab.), erbesteko zenbait bileratan parte hartuz eta adiskideen lankidetza saiatua sustatuz lortu zuen batez ere Santamariak solaskide zahar eta urtero berriak ere Donostiara erakartzea, nahiz eta ez den ahantzi behar indartuz joan zela Solasaldien beren antolamendu-egituraren eraginkortasuna ere.

 

Solaskideen xehetasun orokorrak

 

     Bildutakoen artean leku nabarmena dute Eliza-mugimenduetako gidari-pentsalariek (Folliet, Lebret, Rovirosa, Walsh), aldizkari dinamikoenetako zuzendari eta lankideek, egunkari katolikoetako kazetariek, eta, zer esanik ez, unibertsitate katoliko edo estataletan lanean ziharduten pertsonaia nahiz talde katolikoek.

     Horien artean politikari ezagunen bat edo beste ere agertu zen: Martín Artajo aipatu da, baina Amintore Fanfani, Ruiz-Giménez, F. Silva edo M. Fraga Iribarne daude, Loureiro eta Plínio Salgado politikari brasildarrak, edo C. Hollis parlamentari britainiarra. Ekialdeko herrietakorik ere egon zen (Txekoslovakia, Lituania, Polonia).

     Elizgizonen artetik, apezpiku zirenak, edo izango zirenak, gogora litezke. Hurbileko ezagunetakoak hautatu ditugu: 1935ean Mathieu (Akize), Herrera (Malaga) eta Pildain (Canarias); eta ondoko urteetan: García (Calahorra), Yurramendi (Ciudad Rodrigo), Menéndez-Reigada (Kordoba), Cantero (Barbastro/Huelva/Zaragoza), Morcillo (Bilbo/Zaragoza/Madril), Cirarda (Santander/Iruñea), Bueno Monreal (Gasteiz/Sevilla), Colombo (Milan), Pellegrino (Turin), Beck (Salford, Manchester), Castán (Tarragona), etab.

     Elizgizon «hierarkikoak» gorabehera, artxiboko paperetan bada Santamariak bere lanetarako egin zuen solaskide hautagarrienen zerrenda, Idazkaritzatik eraman behar zen kudeaketa itzal oneko pertsonaiekin laguntzeko egina, noski.

     Irakasleetara etorriz, aipa ditzagun batzuk, irakas-arduradun eta ikertzaileek izan baitzuten lekurik zainduena Solasaldietan:

     — Filosofian: Sciacca italiarra, Holzamer alemana, Marías eta Aranguren espainolak, Delacroix eta Guitton frantsesak, Heer austriarra, Léonard (La Sarte-Huy) eta M. de Corte (Lieja) belgikarrak, Urdanoz eta Fraile Salamancatik, González Caminero eta Ceñal jesuitak, Zaragueta eta Alkorta euskaldunak, etab.

     — Historilarien artean: Aubert belgikarra, Smolka alemana, Dawson ingelesa, Reynold suitzarra, Latreille, Duroselle eta Dansette frantsesak, Prini italiarra, Mañarikua eta Telletxea, etab.

     — Teologoetan: Leclercq edo Thils belgikarrak, Congar, Henry edo Soras frantsesak, Sauras eta Salaverri, Urs von Balthasar Suitzatik.

     — Juristen artean: Vedovato, Liebeskind, Trias de Bes, De la Pradelle, Von Verdross.

     Banakako pentsalariak ez ezik, proiektu sozio-intelektualak presente egon ziren beren gidarien ahotsetan: Soras «Action Populaire»-tik, Folliet «Astealdi Sozial Frantses»-etatik, Lebret «Economie eta Humanisme»-tik, Hoyois «Union de Malines»-etik (Malinas, 1962: 42-48), esate baterako. Eta ez zitzaien, noski, gizarte-zientziei leku ederrik ukatu (soziologia, zuzenbidea): Carrier soziologoa Pariseko Institut Catholiquetik etorri zen, Lucas Verdú jurista Santiagotik, edo Rodríguez-Ponga Eskola Diplomatikotik, Brezzi «Alcide de Gasperi»-tik (Napoles), G. Fernández de la Mora, etab. Azkenik, literaturaren ikerkuntza ideologikoa (Ch. Moeller) edo psikologia (G. Hahn) bezalako beste zientziak ere erakarri ziren Solasaldietara.

     Unibertsitate eta ikastetxe sonatuak ez ziren falta. Hona zerrenda hautatu bat. Ez ditugu hemen zerrendatu Le Saulchoir edo La Sarte-Huy domingotarrak bezalako erlijioso-ikastetxe atzerritarrak.

     Alemania: Frankfurt: Hartmann; Mainz: Schramm, Ewig; Bonn: Dempf; Münster: Dress, Lipgens, etab.

     Austria: Viena: Heer, Von Verdross.

     Belgika: Lieja: De Corte; Lovaina: Bovis, Leclercq, Houben, Thils, Aubert, Molitor, Meyer, Moeller.

     Espainia: Bartzelona: Trias de Bes; Granada: Cruz Hernández; I. Martín, González Ã�lvarez (Murtzia); Comillas: Salaverri, González Caminero, etab.; Salamanca (Pontificia): Urdanoz, Iriarte, Valbuena; Madril: Eulogio Palacios, Zaragueta, Casso, Laín Entralgo, Muñoz Alonso, Fernández de la Mora, Millán Puelles; Santiago: López Amo, Lucas Verdú.

     Frantzia: Lyon, Paris eta Tolosako Institutu Katolikoak: Latreille, De la Pradelle, Carrier, Jobit, Dubarle, G. Hahn; Dijon: J. Guitton; Lyon: Gardette, Hours, Latreille, Folliet.

     Ingalaterra: Londresko King's College: Beales.

     Irlanda: Dublin: Canavan.

     Italia: Gregorianum-etik: Alfaro, Galdós, Murray, Bidagor, Lopetegi, Goenaga; Angelicum-etik: Spiazzi; Napoles: Brezzi; Genoa: Sciacca; Milan: Ubertazzi, Lazzati; Turin: Minoli, Bertini.

     Polonia: Lublin: Deryng.

     Portugal: Lisboa: Da Silva.

     Suitza: Basilea: Urs von Balthasar; Geneva: Liebeskind; Friburgo: Simon.

     Ikastetxe guztien artean, aitortu beharra dago harreman ugarienak izandakoak, alde batetik, Lovainako Unibertsitatea eta Pariseko Institutu Katolikoa izan zirela, eta erlijiosoen ikastetxe nahiz aldizkari-etxeetan batez ere josulagunengana (Comillas, Gregorianum edo Razón y Fe, baina baita Lovaina, Innsbruck edo Études ere) eta domingotarretara (Valentzia eta Angelicum, baina baita Le Saulchoir eta La Sarte-Huy ere) jo zuen Solasaldien Idazkaritzak, Gasteizko Seminarioa eta Salamancako Eliza Unibertsitatea ahantzi gabe.

     Europan zehar Vatikano II.ak ekarriko zuen berrikuntzaren teologo aitzindari eta pentsalari katolikoak Solasaldietara bildu ziren; ez horiek bakarrik, baina horiek ere bai.

 

Solaskideen estatistikak

 

     Solaskide kopurua aldartetsua izan zen: 1935eko 33 lagunak, 1949an 59 izatera iritsi ziren, baina bigarren epealdian nahiago izan ziren talde mugatuagoak: berrogeita hamarretik behera solaskide; hori bai, betiere partaideen artean nazioartekotasun zabala mantenduz.

     Urtez urteko solaskide kopuruak ondoko hauek izan ziren (1935eko bekadun edo matrikulatuak ez ditugu aintzakotzat hartuko, irakasle gisara jardunak baizik):

 

Urtea	Estatu espainoletik	Nazioartetik	Guztira
1935	24	9	33
1947	15	21	36*
1948	21	33	54
1949	19	40	59
1950	18	26	44**
1951	23	32	55
1952	19	23	42**
1953	15	38	53
1954	20	32	52
1955	21	25	46
1956	19	29	48
1957	23	18	41
1958	—	—	—
1959	22	27	49
Guztira	259	353	612

* Prospektu inprimatua (51) ez, baizik lanetan azken orduko datuak jaso zituen makinaz idatzitako orrikoak jasotzen ditugu hona.

** Urte horietan, artxiboko zerrendetako apalena hobetsi dugu laukian (bestela, luzeenek zera ematen dute: 17/37/54 (1950) eta 21/31/52 (1952).

Hauek dira Artxiboan bildu ahal izan ditugun zifrak.

 

     Urtez urteko estatistikek ez digute ezagutzera ematen solaskide bakoitzak zein maiztasun izan zuen jardunaldi hauetan, hainbat behin eta berriro etorri baitzen Donostiara. Maiztasunari begira, bat bakarra dago izen-zerrendetan urtero ageri zaiguna: Juan Zaragueta filosofo oriotarra (inoiz aitortu izan zitzaion, gainera, leku eta zeregin berezirik, sarrera-hitzaldi, ponentzia eta abarretan).

     Lauki estatistiko honetan ez ditugu antolatzaileak berak gogotan hartu: Lizasoain, Lojendio, Santamaria, Yarza, etab.; ez ohorezko solaskideak ere. Bestalde, izen-zerrendek badute guk hemen eman ez diegun baliagarritasunik ere: adibidez, zerrenda eta prentsa-ohar eta beste iturri zenbaiten laguntzaz jakitate-alorrak nahiz ogibidezko ehunekoak atera litezke.

     Eta azken xehetasuna: solaskideen artean, urte guztiak kontaturik ere, dozena-erdi bat emakume edo egon zela uste dut. Eta Espainiatik bat bakarra, hainbat alditan: garai bateko tenista eta geroko saiolaria, Lily Ã�lvarez.

     Solasaldietara etorritako lagunak ez ziren, inondik ere, 612 izan: kopuru hori, aitzitik, bakoitzaren etorrera errepikatu guztien batuketa da. Solasaldiek lagun zaletu ugari izan zuten, eta behin baino gehiagotan Donostiara zaletasun horregatixe etorriak ere bai.

     Solasaldien garrantzia ez dator «barnetegi» haietan bildutakoen kalitatetik, edo erabili ziren gai jakingarrietatik bakarrik: eguneroko prentsan eta bestelako aldizkarietan esandakoek lortu zuten hedapen sozialetik baizik. Urtero, berrogeita hamar gizon-emakume haiek beren ideiak, hirian ez ezik, Espainian eta Frantzian eta inguruko beste estatuetan ereiteko aukera izaten zuten. Hori nondik nora gertatu zen jakiteko datu batzuk biltzen ditugu ondoren.