Jatorrizko mintzaerak

Zeruko Argia, 83 zk., 1964-09-27

      Herrietako izkuntzak, alegia. Edonun ofizialatzat onartuta ez diranak, beñere baño estima handiagoa merezi dute gaurko egunean dirudienez.

      Gai oni buruz bederetzi lerrotalde argiratu ditu «Le Monde» egunkariak. (Bederetzi, bai!) Michel Legris beren egillea. Hori bezain izendatua egunkari batek arazo hori erabiltzeak txit asko esan nai du nere ustez. Bederetzi artikulo hoiek izkuntza herritakoen gaurkotasuna erakusten digu argi ta garbi. Eta hori egiztatzeak, euskaltzale porrokatuak geran aldetik, poza handia ematen digu ere.

      Sail ontan makiña bat arrazoi ta berri baliotsu ematen digu egilleak. Zoritxarrez ez degu emen naiko tokirik, bañan aietatik jasotako bi edo iru gauza esan nai genituzke beñepein.

      Prantzi'n sei izkuntza bizi dira oraindik eta Legris jaunak esaten digunez, biziak jarraituko omen dira aurrerantzean. Orra zein diran: alsaziera, ok-mintzaera, katalanera, korsoera, bretonera ta —esan bearrik ez— euskera.

      Izkuntza guzi hoiei buruzko iritziak franko aldatu dira aspalditxotik. Orañarte herriko jende apala bakarrik, ahal izan duten bezela, bere mintzaerak gorde dituzte. Pentsalariak ta agintariek eztute jatorrizko izkuntzei batere inportantziarik eman, nagusi geienek mintzaera hoiek erabiltzea jakingabeko ikurratzat begiratu bai dute.

      Adibidez, beste gertaera askoren artean au kontatzen du Legris jaunak «Le Monde» egunkarian. Baiona'ko prefetuak, andre aundizki bati, ia euskera erabiltzen zuen galdetu zion. Eta andreak: «neskamekin itz egiteko, bai» erantzun. Olakoak amaika kontatu genitzake guk ere.

      Frantzi'ko matxinadak «une seule nation, une seule langue» dogma ipiñi nai izan zuen. Mintzaera zaharrak erreboluzioaren kontrazkoak ziraneko aitzakiarekin, frantzesera edo «langue d'oil» izkuntza bakarra ipiñi ere. Europa guzian liberalismoak orixe egin omen zuen herri-aurrerapenaren izenean.

      Orain, berriz —esaten digu egilleak— inteletualak eta itzal handiko jendeak, jatorrizko izkuntzak begi onez begiratzen asi dira eta berak gordetzeko eta pizteko lan ederra egiten ari dira ere.

      Badago, jakiña da, jende asko oraindik iritzi-aldatze hortaz konturatu ez diranak —«Herrietako izkuntzak? Ara! Oiek oraindik bizi?» amaika bider entzun bear zuen egilleak bere «encuesta» edo inkesta egiten zuen bitartean.

      Batez ere paristarrak, jende ikasiak izan arren, ontaz itsutuak dirala dirudi. Gai horren aurrean alerjia antz bat azaltzen dutela, dio Andres Chamson, Frantzi'ko akademiko famatua eta «Mouvement de défense des langues et des cultures regionales» lendakariak. Bañan «probintzialetan» beste soñu-kanpaia entzuten da dirudienez eta izkuntza zaharrak «modaz» jartzen ari dira oraingoan.

      Bieletako-jokuaren alde mugimentu handi bat asi da, bi mintzaera —jatorrizkoa ta ofiziala—batean ondo erabiltzeak abantail asko dualako.

      Onenetako maixu batzuek asmo horri jarraitzen diote eta baliteke Frantzi'n izkuntza zaharrak eskoletan ohore guziekin laster sartuko dirala.

      Bear bada «Le Monde'n» artikuloak sasoi hori urreratzen ari dala erakusten dute.