Carlos Santamara y su obra escrita
ndice
Solasaldien lehen testuinguru orokorra (1947-1953)
Lehenengo gerraostea (1937-1946)
Nazioartean, bakarrik (1945-1953)
Intelektualen bakartzea (1939-1950)
— Talde intelektual lehiakideak
— Teologiaren berrikuntza noizko?
Asmoaren sustatzaileak (1935. 1947)
Erakundetze osagarria (1954-1959)
Solasaldien berariazko nortasuna
Solasaldien lan-prozedura, eta haiekiko iritziak
Solasaldiekiko iradokizun eta kritika
— Zenbait lagun atzerritarren usteak
Solasaldien oihartzun politiko-ideologikoak
— Atzerri Ministerioaren iritzia?
— Falangea, La Voz-etik (1951)
— Oposizioen jarrerak eta lekua
— Maritain baietz, Maritain ezetz
Solaskideen xehetasun orokorrak
Prentsa eta aldizkarietako oihartzunak
— Astekari eta hilabetekari orokorrak
— Kultura-aldizkari berezituak
— Testuinguru ideologiko hurbilean
— Garaiko gai sorta eredugarri bat
— Gai-programa osoa (1935-36. 1947-1959)
— Gaien analisia: txosten-banaketa (1954 eta 1959)
– «Obedientzia eta askatasuna Elizan» (1954)
Argitalpen-bilduma: Documentos (1949-1956)
Iritziak iritzi: askatasuna eta zentsura
Azken epealdiko arazo aldartetsuak (1953-1959)
— Nuntzio berriaren urruntasuna
— Apezpikuen eta teologoen hurbiltasunak
— Erromara lehen bidaia (1955)
— Erromara bigarren bidaia (1958)
Lanerako arauen arazoa (1955-1959)
Solasaldiei segida bilatzen (1959)
— Berriro Erromara, hirugarrenez (1958ko udazkena)
— Erromara azken bidaia (1959ko apirila)
— Teologoen Batzordearen ibilera aldartetsua (1955-59)
– Batzordea nahi, eta ezin (1956-1958)
– Batzordekideen iritzia 1959ko Solasaldiez
Bukatu da Solasaldien garaia (1959)
Solasaldien baliospen historikoa
1.1. Ikastaroaren sorrera-agiria (1934-1935)
1.2. Solasaldien sorrera-agiriak (1947)
1.3. Solasaldien berreraketa-agiria (1954)
1.4. Solasaldien berreraketa-agiria (1956)
2.1. Ofizio Santuaren lehen oharra (1955)
2.2. Gutuna, Aita Santuaren izenean (Dell'Acqua, 1957)
2.3. Ofizio Santuaren bigarren oharra (1958)
3. Zuzendaritza eta Idazkaritzen agiriak
3.5. Juntaren akta: Maritainen kasua (1951-52)
3.6. Ofizio Santuaren oharraren betearazpena (1956)
3.7. Ofizio Santuari deskargua (K. Santamaria, 1958)
3.8. Krisialdiko agiri argigarri bat (Akta, 1959-01-04)
3.9. Solasaldien barne-arautegigaia (1959)
4. Beste zenbait agiri jakingarri
4.1. Eusko Erresistentziak banaturiko testua (1949)
4.2. Elkarrizketaren lan-moldeak (1954)
4.3. A. de Bovis, S.J.: historia eta iritziak (1955)
4.4. J.M. Bochenskiren zalantzak (1957)
4.5. Teologoen Batzordeaz (1956)
4.6. Solasaldien atzerapenaz gutuna (1958)
4.7. Teologoen Batzordearen azken akta (1959)
Solasaldien lan-prozedura, eta haiekiko iritziak
1956ko kronika batean («Aldakorra eta aldaezina Elizan» izan zen gaia) datuok eman zituen Idazkariak, egindako lana zifratara ekarriz: 48 solaskide bildu ziren, 30 orduko eztabaidan, zortzi saiotan, 148 hizketalditarako (42 espainol, 34 frantses, 21 belgikar, 18na ingeles eta italiar, 11 suitzar, 10 aleman). Gaiaren zailtasun aipatuaz gain, lan-taldearen zabala eta pentsamoldeen ezberdintasun kontrajarriak zeuden tarteko.
Bileren emankortasuna eta ordena zaintzeko, premiazkoa gertatzen zen gutxieneko lan-prozedura gordetzea. 1956an (bigarren epealdian, hortaz) Santamariak zera idatzi zuen honetaz:
Para evitar el desorden y la esterilidad, siempre posibles en una conversación lanzada a la ventura, la oficina de las Conversaciones prepara previamente un directorio de ideas que es sometido al examen de los señores obispos que forman la Junta Patrocinadora de las conversaciones (Artxiboan, 1956ko karp.: «Las Conversaciones de San Sebastián celebran su undécima reunión»).
«Directorio»-aren hau lanbide arautu bezala gero eta zainduagoa izan bazen ere, berorren arau nagusia (Aita Santuen irakaspenetan murgildu eta oinarrituta lan egitea, alegia) aspaldidanik zetorren (ik., adibidez, Doc. 2. zk., 1949, eta sorrera-agiri ofizialak). 1956ko hartan erabilitako Pio XI.aren testua Ecclesia aldizkaritik jasota dago (Radiomensaje de Su Santidad el Papa Pío XII en la víspera de Navidad de 1951) ohar honekin: «Texto en el que se inspiraron las Conversaciones del 56» (KSk eskuz idatzita).
A este fin [=para que se tomen determinadas garantías para no hacer la labor efímera y superficial] se asegura en primer lugar, el conocimiento de los documentos pontificios referentes a cada tema y para ello la Secretaría de las Conversaciones reúne previamente dichos textos y prepara con ellos un directorio que se da a conocer a los conversadores. [...]. El director de sesiones se halla [1955], además, en todo momento asesorado por teólogos y juristas de suerte que en ningún momento puedan producirse sorpresas o desviaciones perjudiciales para la seriedad del debate (Artxiboan, «Informes generales» karp.: «Conversaciones Cat. Intern. de SS», 1955).
Azken lerroetan ageri den kontrol-zentzu hau aipatu txostenaren hartzaileari zegokiona gehiago zen Idazkariarena baino (solaskideek sarritan aitortu baitzioten Santamariari eztabaida pizgarri eta arriskatuak sortzeko zuen grina).
Solasaldiek aurrera egin ahala, lan-prozedurak landuagoak ageri dira. Ez gara hemen prozeduren garapena urtez urte ikusten hasiko, baina komeniko da beraien lerro nagusiak bederen begiratzea.
Urteko gaiaren hautapenaren ondoren (eta Santamariarentzat lehenagotik ere) gai hautagarriaren inguruko bibliografia eta harremanak lantzeari ekiten zitzaion (ik. 1954an «Pequeña bibliografía del momento sobre el tema» eta 1959ko Solasaldiak prestatzeko aintzakotzat hartutako liburu eta artikulu berrien zerrenda: «Indice de relaciones que sirvieron de base a la XIII reunión de las Conversaciones Católicas Internacionales de San Sebastián», Artxiboan, 1959ko karp.).
Lehenengo urteetan gaiaren hautapenerako bidea samurra zen: lehenik, Batzorde Betearazleak gotzainari aurkezten zion proposamena, eta beroni zegokion azter-gidoi larriena. Gero, onarpena lortu bezain laster hasten ziren ondoko lankide-harremanak. Azken epealdian, ordea, Gotzainen Batzorde Babesleari ere aurkezten zitzaion lehen proposamen hori, eta baita nuntzioari ere. Guztien oniritzia jasotzean hasten zen ageriko lana. Gaiaren azterketan aurrelana egingo zutenen zerrenda ere azken hondarreko urteetan oso eskutik eraman nahi izan zuen Hierarkiak.
Gaia aukeratu eta hurrengo Solasaldietarako harremanetan jarri orduko, handia izaten zen Idazkaritzan langaien sorkuntza-ahalegina. Izan ere, eskutizketa bizi baten bidez, hizlari behinenak izan zitezkeenei ponentziak eta komunikazioak eskatzen zitzaizkien, batzuetan denei orokorrean oharrak eskatuz eta zenbaitetan deitutako solaskide jakin batzuei halako edo bestelako puntutan zerbait presta zezatela erregutuz.
Lankideengandik jasotako langaiak itzuli, kopiatu eta banatu egiten ziren, parte on batean, edo Idazkaritzak komenigarri ikusten zuen neurrian. Solaskideak Donostiara inguratzean, bada, ez zetozen esku hutsik, bestek egindakoak ezagutu eta norberak gaia landuta baizik. Badirudi, gainera, prestakuntza-ohitura hau indartuz joan zela urteak pasa eta erreparo ofizialak areagotu ahala.
Batzuetan, 1949an esate baterako, prestakuntzan bildutako lanak (denak?) txukun inprimatuta banatu ziren: «Conversaciones Católicas Internacionales de San Sebastián - IV Reunión. «El dirigente de opinión y la armonía entre los pueblos» (Extractos de las comunicaciones presentadas). San Sebastián, 6-12 Septiembre 1949». Ia 100 orrialdeko langaiak ziren hauek. Baina ondoko urteetan langai-banaketa era apalagoan egin zen.
Langaien banaketa hau ez zen Idazkaritzarentzat egiteko antzua izaten: eguzkialde guztietatik iritsitako oharrak artxiboan daude bilduta, eta Solasaldi aurretik elkarrizketari hizpidea aurreikusteko balio izaten zuten erantzunek.
Topaketa aurretik ere abian zegoena nolako elkarrizketa bizia zen jakiteko 1952ko paperen artean daukaguna ikustea aski da (gaia «Kristautasunaren eraginkortasun mundutarra»): Congar, Iturrioz edo Schramm-ek ohar labur urduriak egiten dizkiote gaiari; Beales edo Murray ingelesak, berriz, patxada lasaiagoan ari dira.
Prestakuntza-hilabeteetan jasotako iradokizunen eta urteak pasatu ahala ikasitakoaren arabera, Solasaldietarako elkarrizketa-gidoiak eta lan-plangintzak burutzen ziren bileren aurretik, berauek solaskideen eskuetan utziz. Alde batetik, gai orokorra hainbat puntu aztergarritan banatzen zen, eta bakoitza berezikiago aztertzeko lan-batzordeak sortu; bestetik, denen arteko solasetarako hizpide berezia ematen zitzaienen ordena aldez aurretik erabakita egon ohi zen.
Egitarau edo bilera-gidoi hauek erakusten dizkigute Idazkaritzak lanean zituen xehetasunak, eta batzuetan zuen politika ere (inori hitza kentzera baino parte-hartzeak positiboki sustatu eta gidatzera zuzenduak) (ik. urte bakoitzeko karpetetan plangintzak eta gidoiak).
1949ko Solasaldiek konplexutasun handiagoa izan zuten gaiaren aldetik, aurreko urtean bukatzeke utzitako «Giza Eskubideen Gutuna» burutu beharra baitzegoen, eta, aldi berean, urte horretako gai bereziari heldu beharra («Iritzi-gidariak eta herrien arteko harmonia»).
Beste urteetan, Batzorde bereziei eman ohi zitzaien gai orokorra, hainbat puntutan banaturik, osoko bileretara pasatu aurretik bakoitzak bere esparrua azter zezan; 1949an, berehala ikusiko dugun beste era batean egin zen lan. Dena den, osoko bileretako lan-prozedura nola eraman ohi zen jakiteko egokia da urte hartan idatzitako arautegia ezagutzea (Reglamento de la IV Reunión de las Conversaciones Católicas de San Sebastián [1949]. Osoko bilerei dagozkien artikuluak):
IV. Solasaldietarako proposaturiko Arautegia (1949)
(Osoko bilerekiko artikuluak)
7º.— Se estudiará en ellas el tema central «El dirigente de opinión y la armonía entre los pueblos».
8º.— Estarán constituidas [los Plenos] por todos los conversadores [Batzorde bereziak ez bezala].
9º.— Serán presidentes de sus sesiones los designados al efecto por el Comité. Estos presidentes se turnarán en el puesto según lo exijan las circunstancias. Habrá un grupo de secretarios traductores. Las notas y los resúmenes de los secretarios servirán de material para la oficina de Prensa de las conversaciones.
10º.— Los presidentes y secretarios de los plenos celebrarán una reunión previa antes de la sesión inaugural, a fin de determinar en detalle la forma de trabajo expuesta en los artículos siguientes y para establecer turnos, etc.
11º.— Para el estudio del tema se formulará una serie de cuestiones. Las ponencias recibidas se resumirán adaptando sus dictámenes al cuestionario, señalando las coincidencias y divergencias. Se imprimirán y repartirán estos resúmenes a los conversadores.
12º.— Se celebrarán las sesiones plenarias los días 7, 8, 9 y 10 de Septiembre de 10 de la mañana a 1. El día 10 por la tarde se celebrará la sesión plenaria a que antes se ha hecho referencia en el nº 5º.
13º.— Previamente a la sesión los presidentes señalarán las cuestiones que han de discutirse en la misma.
14º.— En la sesión el presidente dará lectura a la cuestión propuesta y al resumen de las ponencias. A continuación concederá el uso de la palabra a los ponentes, que lo soliciten en la forma acostumbrada, y a aquellos conversadores que deseen exponer sus puntos de vista. Atendiendo a las exigencia del trabajo, el presidente podrá limitar el número de las intervenciones y fijar como tiempo máximo de estas el de 15 minutos.
15º.— Terminada la deliberación se designará en el acto una Comisión que redacte las conclusiones. Esta Comisión se reunirá el mismo día por la tarde en la hora que acuerden sus componentes. En la siguiente sesión plenaria se dará cuenta del resumen redactado, que será aprobado si no existiera discrepancia. Si existiese desacuerdo, el presidente propondrá las modificaciones que juzgue oportunas o pasará el asunto a nuevo estudio, bien en sesión plenaria o por la Comisión de Redacción.
16º.— Tanto en las sesiones plenarias como en las de Comisiones se empleará el idioma más indicado para la mutua inteligencia y para la fácil expresión del conversador, pudiendo solicitarse las aclaraciones y traducciones verbales que se necesiten.
17º.— De los trabajos de la asamblea y de las Comisiones especiales se dará cuenta en la sesión de clausura que tendrá lugar el día 12 a las (??) de la mañana (Ik. artxiboan 1949ko karp.).
Lanaren eta eztabaiden prozedura nahikoa argi dago arau hauetan, eta arauok betiere malgutasun handiz erabili baziren ere, oro har Solasaldi gehienetarako baliagarri izan zirela uste dut.
Elkarrizketak nola eraman beharko ziratekeen adieraziz, Santamaria oso zehatza izan ohi zen solaskideei banatu ohi zizkien oharretan, betiere alferrikako solasetan ez galtzearren:
Afin que les Conversations répondent à leur nom, c'est à dire, qu'elles soient, dans la mesure du possible, des vraies conversations, il est convenable d'éviter les discours, les longues monologues et toute sorte de bavardages, plus ou moins érudits. Notre travail ne fera que s'en bénéficier dans son ensemble. — Des interventions brèves (5 à 10 mn.) précises et substancielles, su des points concrets, pas trop écartés du sujet qui attire à chaque moment l'attention générales, sont recommendées. A cet égard, la Direction des débats emploiera son autorité en faveur du «bien commun» et elle se montrera d'une inflexibilité mathématique —atempérée le cas échéant, par la prudence—. Elle demande pardon d'avance à ses «victimes» (Artxiboan, 1954ko karp.: «Quelques indications pratiques concernant la méthode de travail des Conversations»).
Urtean zehar elkarri trukatutako ponentzia eta eskutizketarekin, topaketen barruan Batzordeetan egindako lanari esker eta osoko bileretarako banatutako lan-plangintza medio (un plan de travail approché sera diffusé avant chaque séance, dio dokumentu berak), ahalbideragarria eta praktikoa gertatzen zen zurruntasun diziplinatu hau, eztabaida, desbideratu gabe, «ondorioetara» gidatzeko. Urteko aurrelanak zaindu zituen topaketak orokorkeriatan galtzeko arriskuetatik:
Il n'y aura pas des exposés d'ensemble sur les rapports envoyés. La plus part de ceux-ci ayant été répandus d'avance, on espère que tous les participants, les auront déjà lus et médités (Ib.).
Solaskide eta komunikazio- nahiz ohar-egile interesgarri eta sustagarriei hitz egitera dei egiten zitzaien osoko bileretan, aldez aurretik denei banatutako solas-gidoi bati jarraiki. Abiapuntua hitz eginarazi nahi zitzaionaren aurreoharretan bilatu ohi zuen Idazkariak; hona, adibidez, Jean Colson (St.-Dié, Vosges) irakasleari nola eskatu zitzaion hitz egiteko:
La diversité de fonctions est nécessaire dans l'Église: elle a été instituée par le Christ lui-même. Voici ce que nous dit M. l'Abbé Colson: Il n'y a qu'un seul Archiérarque, un seul Apôtre, un seul Docteur. C'est le Christ. Chaque chrétien l'est dans la mesure ou il adhère à l'Église. Mais certains sont spécialisés dans ces fonctions. — M. l'Abbé Colson nous ferait-il le plaisir d'insister ces nuances si importantes? (Artxiboan, 1953ko karp.: «Plan de travail pour les premières séances»).
Solasaldietako saio bakoitzari izendatzen zitzaion bere eztabaida-puntua, gai orokorraren barnean, eta baita berezikiago deitu ere solaskide jakin batzuk (batez ere, aldez aurretik komunikazioa bidalitakoei egiten zitzaien deia), pentsamolde eta herri ezberdinetakoen presentzia begiratuz (solaskideen hizpide libreei lekurik eragotzi gabe, noski). 1953ko bederatzi saioetan, adibidez, honela banatu ziren parte-hartze eskatu hauek:
Idazkaritzak hitza hartzera deituriko solaskideak (1953)
Saioa |
Deitua |
Nongoa |
Zertaz |
1. |
R. Spiazzi OP |
Erroma |
Apaiz eta laikoaren izaera |
|
J. Colson |
St.-Dié |
|
2. |
J. Delfosse |
Brusela |
Apaiza eta laikoa bizitza errealean |
|
G. Rovirosa |
Madril |
|
3 |
J.-Cr. Kaelin |
Annemasse |
Laikoa Elizan, Sakramentu berritzaile |
|
Lazzati |
Milan |
|
|
Thieme |
Basilea |
|
4/5 |
J. Guitton |
Dijon |
Laikoen mundutartasunaren argiztapena |
|
G. Hahn |
Tolosa |
|
|
J. Folliet |
Lyon |
|
|
Berrar |
Paris |
|
6 |
L.E. Halkin |
Lieja |
Laikoen espiritualitatea |
|
J. Delfosse |
Brusela |
|
|
G. Rovirosa |
Madril |
|
|
M. Hörhammer |
Munich |
|
7 |
P. Celier |
Rambouillet |
Zer da «laikoen bokazioa»? |
|
J. Delfosse |
Brusela |
|
|
Mme. et M. Mignon |
Paris |
|
|
R. Spiazzi |
Erroma |
|
8/9 |
A. Léonard |
La Sarte-Huy |
Apostoluaren askatasuna |
|
Á. de Arín |
Zaragoza |
|
Artxiboan, 1953ko karp.: «Avertissements préalable sur la méthode de travail» eta «Plan provisoire des séances», gero kasuren batean aurreikusitako gomitak zerbait aldatuak izan arren.
Elkarrizketei ekitean aurreikusita egoten ziren, bada, solaserako arauak; horien artean, noski, hobetsiko ziren solaskideen lehentasunak, eta baita elkarrizketa hura erraztu eta aberastu zezaketen bestelako lan-baldintzak ere. Hauen artean hasieratik bertatik izan zen gogotan bileretako hizkuntz(ar)en erabilerarena.
Dagoeneko ikusi dugu nola arautu zen, 1949ko Arautegian Osoko eta Batzordeen bileretako hizkuntzen erabilpena (ik. arestian 16. art.). Ez da harritzekoa arazo praktiko horren ardura izatea, 1935eko ikastarorako ohar hau egin baitzen egitaraua zabaltzean: «Idiomas oficiales: español y francés; algunas conferencias en italiano». 1947an, aro berriari hasiera ematean, zehazkiago adierazi zen zein izango zen Solasaldien hizkuntza-politika: «Le français sera la langue officielle des conversations» (Un belle uvre qui reprend inprimakian, 1947). Zalantzarik gabe, azken hilabete haietan bereziki frantsesak erakartzeko egindako ahaleginek (gogora 1947ko martxoko aipatu bidaia), nazioartekotasuna garbiki erakusteko gogoak eta urte haietan hizkuntza frantsesak artean nazioartean zuen indarrak ekarri zuten halako erabaki elebakarra.
Jaso dugun arautegi horretan ikus daitekeenez (16. art.), laster praktikan aski malgutasunekin jokatu nahi izan zen, itzulpenari ere lekuren bat utziz, batez ere Batzorde berezietan; hala ere, prentsatik ikusi ahal izan ditugunetan, osoko bileretan frantsesak nagusi jarraitu zuen, nazioartekotasunaren izenean, eta aldibereko itzulpen-tresneria baten faltaz.
Hain zuzen, Edmund Schramm irakasle alemana (Mainz) izan zen arazo tekniko hori aurreratu zuena. Frantsesak talde handitxoa izateak eta beren aldeko hizkuntza-ofizialtasunak ematen zizkieten abantailak aipatu zituen (1953). L. Arranzek jaso zizkion oharretan hola dio:
Observa asimismo [Schramm irakasleak, alegia] una preponderancia de la representación francesa, no sólo por su número sino por la facilidad que les da la utilización del francés, la agudeza de sus ideas, lo deficiente de algunas representaciones, y lo que es más importante la dificultad de comprensión de los matices del francés por parte de los mismos conversadores.
Para obviar la dificultad de la traducción, nos recomienda la instalación de un equipo de auriculares para la traducción simultánea, lamentando enormemente que, viendo cómo en España se malgasta el dinero en congresos y publicaciones de escasísima consistencia, no se preste a las Conversaciones el apoyo necesario para hacer de ella una obra perfecta («Nota [L. Arranzena da] sobre la conversación verbal sostenida con el Prof. Schramm». Artxiboan, 1953ko kart.).
Artxiboko paperetan eta Documentos aldizkarian ikus daitekeenez, hiru puntu ageri dira begi-bistan: 1) Bilera edo elkarren harremanetarako eragozpen nabaria ez zenean, gaztelaniaren mintzatzaileek beren hizkuntza hobetsi izan zuten praktikan (eskutizketa, ponentzia, komunikazio, artikulu eta Idazkaritzako lanetan, eta hainbat aldiz baita Solasaldietako topaketetan ere). 2) Baina erbestekoekin harremanetarako, nazioarteko eskutizketan, frantsesak izan zuen lehentasun osoa, eta, zer esanik ez, denen arteko osoko bileretan. 3) Documentos-en, gaztelania eta frantsesa izan ziren hizkuntza bakarrak 1949-52.etan, bata nahiz bestea, lankideek hobesten zutenaren arabera (batzuetan editorialak ere bi hizkuntzetan emanez); hurrengo aleetan (1953-56), ingelesez (Walsh, O'Brien, Reeves), alemanez (Dress) eta italieraz (Minoli, Spiazzi, Colombo, Lazzati) ere eman ziren artikulu banaka batzuk.
Horiek gorabehera, pentsa daitekeenez, Solasaldien lan-sistemari ez zitzaizkion kritikak bereziki hizkuntzaren alde honetatik etorri. Zalantzak eta oharrak edukiaren erabileraren aldetik sortu ziren batik bat.
Solasaldiekiko iradokizun eta kritikak
Solas-lagunartean bertan jaiotako zenbait iradokizun eta kritika jasoko dugu hemen (hierarkiak eta berorri zuzenean lagunduz 1958ko krisialdian esandakoak aurrerago ikusteko utziz).
Lehen urteetan bertan aurreikusi ziren etor zitezkeen kritika nagusiak; horregatik, arretaz begiratu zen alferrikako arriskuetatik aparte ibiltzea. Abian ibili ahala, hainbat urtetan topaketetarako «Plan» eta «Gidoiak» prestatu ziren (1947, 1950, 1953, 1954 eta abarretako karpetetan gordeta daude); zalantzarik gabe, solaskideengandik nahiz bestelako kritikari eta kronikariengandik jasotako oharrak aintzakotzat hartu ohi ziren. Idazkaritzari iritsi zitzaizkionak (batzuk argitara emanak) artxiboan geratu dira.
Lehen abisu kualifikatu bat Fidel García Calahorrako apezpikuarengandik etorri zen (1949, 1952), eta Documentos-en orrialdeetan egin zitzaion leku. Elizbarrutiko gotzainaren bi hitzaldiren ondoren, «Dificultades» tituluarekin kaleratu zen lehenengo idazlana. F. García Solasaldietan jarduna zen, 1948an hain zuzen, III. Batzordeko solasen gidari bezala. Gaia aztertzean aurkitutako lan-prozeduraren zailtasunak gogoratzen zituen:
En efecto; la amplitud y complejidad de la materia [derechos y libertades de conciencia, pensamiento y religión, de información y enseñanza]; el poco tiempo de que se disponía para el estudio acabado de temas tan vastos y de contornos no bien definidos; el no haberse previsto, hasta última hora, la preparación de ponencias o guiones de discusión, que centraran ésta y fijaran su objeto preciso; y, consiguientemente, la diversidad de puntos de vista, desde los que se enfocaban los problemas por distintos conversadores, con las naturales repercusiones en el planteamiento y desarrollo ideológico de los mismos, todo ello contribuyó a que no quedáramos plenamente satisfechos de nuestra labor (Doc. 1: 19-20).
Solasaldietan gogotan hartuko zuen ohar bat dago pasarte kritiko horretan: jardunaldien aurretik gaia aztertu eta txosten egokitan aurkeztu beharrarena, alegia. Ondoko urteetan horixe izan zen garaiz egin izan zena. F. Garcíaren beste zailtasun-puntuen alkantzua ulertzeko, K. Santamariak artxiboan utzi duen ohar hau argigarria izan liteke:
Este «anteproyecto» es el que se aprobó en las Conversaciones del 48. Uno de los puntos más discutidos fue el del derecho a la libertad religiosa. El artículo aprobado provisionalmente sobre este derecho fue el número 6 redactado por Mons. Carmelo Ballester que figura en el «anteproyecto». Pero el mismo no satisfizo al ala conservadora que insistía en todo momento en que se separase la religión verdadera de las otras religiones y creencias. El año 49 se tuvo que volver sobre el mismo tema. (Artxiboan, 1949ko karp., Anteproyecto [provisional] de Declaración de Derechos y Deberes de la Persona Humana argitalpenari oharra).
Hori izan zen lehenengo kritiken testuingurua. Aipaturiko ikuspuntuen arteko urruntasunak ekarri zituen, bada, zailtasunak; prestakuntza teoriko guztiek ere nekez konpon zitzaketen, zerabilten gaia Mendebaldeko katolikoen artean ere hain eztabaidatua zenean, eta are gutxiago Espainian «velis nolis» eutsi nahi zen legeria nazional-katolikoaren aurrean.
Bi urte geroago, F. García gotzain berak berriz heldu zion Solasaldien balioespen-egitekoari: «Mirada retrospectiva» (Doc. 10: 33-38): positibotzat jotzen ditu Solasaldiek elkarren ezagupiderako egindako ahaleginak; baina katolikoentzat irakas-formula bateratu, komun eta modernorik bilatzen bazen, horretan Solasaldiak motzago geratu direla uste du: «En esto, tal vez el fruto logrado no sea tan satisfactorio».
Hutsune horren errua edo arrazoia berriz ere Solasaldietara zetozenen prestakuntza urrian, edo hautapen desegoki batean, ikusten zuen Calahorrako apezpikuak: eztabaidak sarriegi —baita 1949an ere— bat-batekotasunez (improvisación) eta noraezez (divagación) beteak ikusi zituen kritikariak (Doc. 10: 34-35).
Topaketa bakoitzaren aurreko prestakuntza egoki baten beharra behin eta berriz agertu zen beste zenbait solaskiderengan ere. Molitor-ek gisa berean hitz egin zuen, ohar praktikoak ere gehituz, Santamariaren laburpen batek jasotzen duenaren arabera:
Opina que se ha perdido mucho tiempo por falta de preparación de las Conversaciones. Considera que la lectura de tantos trabajos es penosa e inútil y no da paso a las verdaderas Conversaciones. Propiamente esta vez no ha habido diálogo entre los conversadores, no ha habido por tanto Conversaciones. ¿A qué ha sido debido esto? A que la gente no ha preparado con el debido cuidado su labor y no se ha hallado en condiciones de sintetizar. [...]. El Director de las Conversaciones debe dirigirlas más a fondo no limitándose a ser un mero speacker (Artxiboan, 1947ko karp.: «Opiniones expresadas por los conversadores en cartas y notas»).
Kritika hauek onargarriak ere gerta zitezkeen, eta Idazkaritzak onartu ere egin zituen ondorengo urteetako aurreprestakuntza zainduak erakusten digunez; baina kezkagarriena ez zen kritika praktiko hori, baizik eta Solasaldien ahulezia beren funtsean eta izaeran bertan zegoela uste zuenaren iritzia baizik, F. García berak zera gehitu baitzuen:
Mas aparte de estas circunstancias, más o menos corregibles [1948koaz hark esan eta guk goian jaso dizkiogunak, alegia], se ha dado otra inseparable de la misma manera de ser constitutiva de estas Conversaciones [azp., nirea]. No son éstas una reunión de especialistas, convocada para tratar de algunos temas de su especialidad, como una asamblea de matemáticos, o de economistas, o de sociólogos, o de juristas, o de filósofos, o de teólogos. Y, con todo, en estas Conversaciones se han mezclado y planteado con frecuencia puntos o cuestiones de teología, de filosofía, de derecho, de sociología (Doc. 10: 34).
F. Garcíaren oinarrizko kritika honetan Solasaldien etorkizuneko arazo zalantzagarrienak sumatzen dira, nire ustez. Topaketa haietan agertu ziren arazoak, ordea, pentsamendu katolikoaren ohitura intelektualekin zeresan zabalagorik zuten galderak ageri ziren. Hona, nire iritziz, askorentzako arazo kezkagarrienak:
1) Teologoek gainerako jakitunekin nola bideratu zezaketen elkarrizketa leial, jator eta emankor bat?
2) Pentsamendu teologiko modernoari diziplinartekotasun ireki batek nola lagundu ziezaiokeen?
3) Gizarte moderno anitz bateko eskakizun eta premiei nola erantzun kristau-fede ohartu batetik?
4) Fedearen gogoetan laikotzari zein leku aitortu eta eman behar zitzaion?
5) Nola eraman premiazko elkarrizketa hori laborategietatik kanpo gizarte osora, komunikabideak ere lekukotzat erabiliz?
Solasaldiak egokiak ote ziren, gero, horrelako zeregin larrietan laguntzeko? Egitekoaren handiaz gain —eta horregatixe, noski— solaskideen gaitasuna ere begiratzekoa izan zitekeen. Eta horri ere heldu zion kritikariak.
Jakitun berezilariak ez ezik, bestelako kultur gizon-emakumeak ere bildu ohi ziren Donostian, denak ere borondate oneko eta kultura ederreko jende prestuak, baina sarritan berezilariaren zorroztasunik gabeak. Horien eskuetan laga ote zitezkeen, bada, halako pisu eta ondorio handiko aztergaiak? Hori zen F. García solaskide leial eta kezkatuaren itauna:
... pero la gran mayoría han sido periodistas o publicistas, dirigentes, hombres de acción y, en general, intelectuales o personalidades de cultura más o menos extensa, pero que aun siendo ésta auténtica y madura y no meramente superficial o ensayista, no puede capacitar para el dominio de problemas específicos de ciencias como la teología, la filosofía, el derecho y otras particulares (Doc. 10: 34-35).
«Ezjakinen» artean elkarrizketa eraman beharrak sortzen zituen deserosotasunak behin baino gehiagotan agertu ziren beste solaskideen aho edo lumatan ere. Eta lehenengotik barruntaturiko arriskuak edo salakizunak urteen buruan indarberritu egin ziren, gainera. Hala ere, nazioartean onarpen zabala irabazi zuten laster Solasaldiek. Prentsa eta aldizkarietatik bil litekeenaren ondoan, solas-lagunarteko oihartzunak esanahitsuak dira, 1947tik bertatik hasita.
Zenbait lagun atzerritarren usteak
Santamariak berak egindako iritzien bilduma-laburpen batean Lovainako irakasle Jacques Leclercq-ena zabalki biltzen da. Solasaldien maitale aitortua izango zen berau gerora ere, baina baita kritikari zolia ere. Testuak, luzea izan arren, merezi du hemen bere lekua, dituen balio historiko eta soziologikoengatik:
Ha tenido tiempo de reflexionar muy largamente [Solasaldiei buruz alegia]. Conserva de ellas un recuerdo magnífico, pero cree oportuno y útil exponer algunos juicios críticos. No han sido precisamente las sesiones la parte más interesante de las Conversaciones. Estima que ha privado el espíritu que se permite calificar de espíritu parlamentario, preocupándose mucho de que los debates tuviesen cierta solemnidad y evitando el abordar «questions delicates» (los que el P. Bosc llama en otro lugar problemas difíciles). [...]. La sesión de clausura especialmente le pareció extraordinariamente poco sincera. Es partidario de entrar en cuestiones de fondo, en problemas profundos que están dividiendo el pensamiento católico, para poner en claro estas cuestiones e iluminar las inteligencias mediante las Enseñanzas de la Iglesia. La cuestión fundamental del Cristianismo contemporáneo es, a su entender, la de la elección entre una religión puramente cultual y una religión moral o de las relaciones entre el Culto y la Caridad. Al parecer encuentra en España una cierta desproporción entre estas dos cosas. Y cree que este asunto ha permanecido subyacente en el curso de todas las Conversaciones. Conversaciones de esta naturaleza deben tener un carácter íntimo. No pueden casi ser comunicadas a la Prensa. Tiene la impresión de que serían mucho más fructuosas si tuviesen lugar en un cuadro menos solemne, por ejemplo en una casa de Retiro como Loyola. Un rapport por la mañana y otro por la tarde, seguidos de largos cambios de puntos de vista y conversaciones privadas que permitiría la vida en común, darían a estas conversaciones una eficacia extremadamente importante. Cree que se deben hacer las cosas más modestamente sin tanto gasto, reduciendo los agasajos a una pequeña excursión (Artxiboan, 1947ko karp.: «Opiniones expresadas por los conversadores en cartas y notas»).
Gai batzuen zailtasuna eta aurrera-ezina nabariak gertatu ziren inoiz. Badirudi, adibidez, 1948-49etakoa, Giza Eskubideena, horietakoa izan zela: solaskideek ez zuten aurkitu elkarrekin aitzina egiteko modurik: egokiera historikoak ez zuen laguntzen. Molitor La Revue Nouvelle-ko zuzendariak (Brusela) zera idatzi zuen bi urte haietako eskarmentuaren ondoren:
En ce que concerne la déclaration des droits de la personne humaine, il faut bien constater que les difficultés soulevées en 1948 n'ont pas pu être applanies cette année. Je crois que le terrain n'est pas encore suffisamment préparé. Nous ne perdrons pas de temps à nous attrister. Personnellement j'estime que ce sujet très délicat devrait être abandonné pour un certain temps. Dans des cas de ce genre, il est vain de s'obstiner à chercher de solutions prématurées. Par contre, le thème principal de nos entretiens (rôle du dirigeant de l'opinion publique dans l'entente internationale) me paraît avoir été examiné dans un esprit beaucoup plus concret et pratique (Artxiboan, 1949ko karp.: «Extracto de cartas»).
Ahulezia, akats eta muga guztiekin ere, Solasaldiek nazioarte katolikoan (ez Estatu espainolean bakarrik) hutsune nabaria bete zuten, eta partaide izan zen anitzen ustez, lanbiderik original eta bizienarekin gainera. Oso garaiz ikusi zuen hori Frantziako zenbait lagun eta taldek.
1947koan Donostian egondako frantsesek Frantzian bertan ere formula errepikatu zitekeela uste izan zuten. Beraz, geroago gai-iradokizunei buruz esango ditugunei aurrea hartuz, esan beharra dago Solasaldiak —antolamendu eta barneko lan-prozeduretan— zenbait katoliko frantsesentzat eredu imitagarria gertatu zirela. Idazkaritzaren ondoko testuak ongi erakusten du hori (1947ko udazkeneko testua segur aski):
El Sr. De la Pradelle [Donostian solaskidea, eta Parisko Institutu Katolikoan irakasle eta Nazioarteko Goi Ikasketetako Batzordearen lehendakaria] que invitó a almorzar en su casa a Peña, le contó que aprovechando unos Ejercicios o retiro para intelectuales franceses, había hablado sobre estas Conversaciones, quedando el auditorio muy impresionado. Dijo De la Pradelle que estimaba necesario dar a conocer esta obra y que ellos lo hacían continuamente hablando a todos sus amigos de ella. [...].
El P. Braun y Aumonier [Secours Catholique Français-ekoa bata, eta Intelektual Katoliko Frantsesen Elkarteko idazkaria bigarrena] organizaron una cena a la que fue invitado también el canónigo Rodhain que acababa de llegar de Egipto, el General francés Codechèvre, el escritor católico Étienne Gilson y algunas otras personas. En esta reunión se habló largamente de las Conversaciones de San Sebastián y todos parecían enterados y bien dispuestos respecto de ellas. Aumonier indicó que existe por parte de la Federación de Intelectuales Católicos Franceses el proyecto de realizar unas reuniones entre católicos españoles y franceses en Lourdes y que de sus planes nos tendrían al corriente. Esto podría quizá significar el deseo de hacer algo parecido a nuestras Conversaciones de San Sebastián. [...]. En las próximas Pascuas de Resurrección los intelectuales católicos franceses tendrán algunas reuniones y con este motivo desearían que algunos miembros del Comité de Conversaciones se hallasen presentes allí para hacer ambiente. Esta invitación puede ser aceptada por nuestra parte, pues parece formulada con los mejores deseos y puede ser muy útil para nosotros (Artxiboan, 1947ko karp.: «Ambiente en relación con las Conversaciones de San Sebastián»).
Honelako balioespen positiboak urteak pasatu ahala berritu egingo dira, eta itzuliko gara bere garaian bigarren epealdiko kritika nahiz laudorioetara. Orain zilegi izan bekigu beste alde batetik egindako kritikak aipatzea.
Solasaldien oihartzun politiko-ideologikoak
Solaskide arduratuen ondoan ezagutzen dira mundu politikotik nahiz integrismo katolikotik ere emandako iritziak. Has gaitezen Solasaldien lehenengo ekinaldiari (1947) mundu politiko ofizial espainolak zein balio politiko eman ziezaiokeen begiratzetik.
Atzerri Ministerioaren iritzia?
Itxuraz Solasaldien Idazkaritzak «Oficina de Información Diplomática»-ri prestatu zion txosten honek Solasaldien azalpen ofizialista «eroso» bat eman nahi izan zuen, mundu ofizialeko giroa samurtzeko «arrazoi egokituenak» landuz. Balio bikoitza du, beraz, txosten honek: a) Erregimenarentzat baliozkoak izan zitezkeenak aipatzen ditu, alde batetik, eta b) Solasaldien Idazkaritzak berak uste zuenaren arabera mundu ofizialaren balizko eskakizunak zeintzuk izan ziren jakin dezakegu testuan:
Puede decirse en términos generales que los extranjeros asistentes a estas Conversaciones, impresionados, sin duda, por la tendenciosa propaganda que contra España se realiza, quedaron admirados de la independencia con que se han desarrollado los debates y del espíritu de elevación y amplia libertad con que pudieron desenvolverse dentro y fuera del local de las Conversaciones. Hay que reconocer en justicia que no han abusado de tal situación. Se han producido con corrección absoluta en todas sus intervenciones, sin que quepa señalar el menor incidente que desentone de esta impresión, pero además, no han dejado de mostrarse asombrados de que en un país de las características que algunos de ellos atribuían a España, se pudiera celebrar una asamblea de esta naturaleza sin la mínima coacción del Poder público (Artxiboan, 1947ko karp.: «Nota informativa sobre las Conversaciones Católicas Internacionales de San Sebastián», 1947-09-19).
Erregimenak Solasaldiekiko zituen susmo politikoak baretzeko idatzia zen, noski, testu hau, eta Martín Artajok bere gizonei ofizialki zabaltzeko pentsatutakoa; baina Atzerri Arazoetarako Ministerioak eta Erregimeneko familia politiko guztiek ez zeukaten zergatik ados egon.
Falangeak, adibidez, erakutsi zuen behin bederen bere haserrea. Abertzaletasunaz egindako Solasaldien ondoren izan zen hori (1951), Santamariaren ondoko ohar honek dioen bezala:
Los falangistas acogieron muy mal el asunto [de estas conversaciones del 51 sobre el patriotismo] y presentaron sus quejas al Gobierno por no haberse tenido en cuenta la definición joseantoniana de la «unidad de destino». El Presidente de las Conversaciones D. Julián Lojendio tuvo que contestar a esta acusación por medio de un escrito del que no se tiene copia. Nunca más se supo nada del asunto (Artxiboan, 1951ko karp.).
Orduan gertatutakoaren oihartzuna oposizioko iturrietatik ere jaso dezakegu, hain zuzen La Voz de España-ren hitzak (1951-09-15) bildu zituen Pariseko OPE agentzia abertzaletik, egunkari ofizialistak editorial bat egin baitzuen eztabaidan jarritako gaiaz:
Para nosotros España es una Unidad de Destino en lo Universal y el eje espiritual de la Hispanidad. No puede pretenderse que el patriotismo de un español con ese concepto de Patria, realizado a lo largo de nuestra Historia, sea el mismo patriotismo de un suizo, federalista, o igual que el patriotismo de un inglés, vinculado por la fuerza de su tradición al imperialismo económico. [...]. Bástenos afirmar la creencia en un concepto de Patria que ya fue ganado con las armas hace unos pocos años: bástenos eso para que nadie pudiera desorientarse ante la diversidad de criterios y definiciones manejados estos días últimos por una reunión de hombres de buena voluntad, obligados por honradez intelectual a considerar todos los puntos de vista para llegar a unas conclusiones orientadoras de los católicos en el momento actual respecto a esa cuestión del patriotismo (Ik. OPE, 1.100. zk., 1951-09-18. Supplément du nº 339 du 1/9/51).
Beraz, Erregimeneko familia politikoak adi zeuden Solasaldietako eztabaidetara eta sor zitezkeen prentsako oihartzunetara. Lojendiok ez ezik, Santamariak ere ez zien bere iritzia ezkutatu (ik. Doc. 8, 1-15). Nolanahi ere, ez ziren falangistak aurkari bakarrak: Erregimenaren aurkako oposizioak ere esan zuen bere hitza Solasaldiei buruz.
L'Humanité egunkari komunista paristarrak Solasaldietarako Franco-ren udako egoitza aukeratu izana salatu zuen (1947), eta identifikatu ahal izan ez dugun erbestetuen aldizkari anarkista batean Solasaldien «itxurakeria» aipatu zen.
Jardunaldiak Euskal Herrian egin izan zirenez —prentsako oihartzun handiarekin, gainera—, ez da harritzeko euskal Erresistentziak ere zeresanik izatea. Artxiboan paper multzo bat geratu da 1948-49etan solaskide bakoitzari bidali zitzaizkion idazkiez osatuta. Solasaldiei erasotzeko agian, baina laster baita eztabaidetan barneko arazo politiko-ideologiko larrienei leku bat irabazteko ere hitz egin zuen euskal Erresistentziak. Bestalde, 1948-49etako gaiak, bizi zen egoera politikoaz gogoeta egoki bat egiteko aukera aproposa ziren: Giza Eskubideen errespetua Estatu-legeria ezberdinetan (1948), eta iritzi-gidariak eta herrien arteko harmonia (1949).
Euskal Erresistentziaren hiru txosten edo komunikazio ditugu artxiboan, atxilotu politikoen aldeko salakuntza bat, eta bi gutun (bata solaskide bakoitzari zuzendua, bestea jardunaldien lehendakariari). Dena frantsesez idatzita dago. Txostenak solaskideen eskuetan uztean ohar hau egiten zitzaien, isilpeko jarduera politikoaren arau bat gogoratuz:
Ceux qui avons pris sur nous ce travail riscons un grand péril et très grave. De votre discrétion nous espérons de ne pas augmenter ce péril ne cherchant pas à vous informer sur la manière dont ces documents sont arrivés à vos mains.
Hiru txostenen salakuntza historikoak eta irakas-edukiak laburtzen hasi gabe, berorietako azken hitzak jasoko ditugu, euskal Erresistentziaren ahots kritikoak (apaizak barne) solaskideei pasatu nahi zien azken mezua zein izan zen jakiteko. Giza Eskubideei buruzko testu luzeak honela dio:
L'État de Franco est totalitaire. Pour lui sont applicables, implicites, les mêmes condamnations que les Pontifices jetèrent contre le nazisme. Condamnation dont la divulgation depuis le Chaire fut interdite par Franco, comme peut le témoigner le vertueux Evêque de Calahorra, incité lui aussi a cette domaine et dont nous invoquons le témoignage.
Personne, absolument personne, peut prouver que les directrices «chrétiennes» que nous avons signalées soient chrétiennes. [...]. Il nous reste à savoir si quelqu'un dans cette Semaine de Conversations Catholiques Internationales élève sa voix pour concilier ce qui est inconciliable, pour démontrer le christianisme d'un État, dont les directrices fondamentales sont la négation des essences mêmes du christianisme.
La tâche est difficile. Elle est impossible. Mais nous devons reconnaître qu'il y a eu beaucoup qui l'ont entreprise («Les droits de la personne humaine dans l'actuel régime espagnol» txostenaren azkenean, 1948).
Erregimenari erasoz esaten zirenen ondoan, Erresistentziak gutun bat zuzendu zion Zuzendariari, giza eskubideen artean herri eta nazio jakin baten seme eta alaba izateagatik nornahiri zegozkion eskubide pertsonal-nazionalak ere Aitorpenerako espresuki aztertuak izan zitezen.
Nous parlons du droit naturel à la personne humaine au développement de cette même personnalité dans des propres caractéristiques nationales: culture, habitudes, idiome, ordre juridique ou social, etc.
Bien entendu, nous ne voulons pas en parler du droit pareil à celui qui correspond aux nationalités, mais de celui qui est naturel à chaque citoyen considéré comme personne humaine, et qui signalerait la liberté qui doit sauvegarder pour proclamer sa nationalité et sa patrie, pour l'emploi de son idiome propre à ses relations particulières et aux publiques aussi et aussi avec l'État (Copie de la lettre adressée à M. le Président des Conférences [sic] Catholiques Internationales à St. Sébastien. 1948).
Honela, bada, erregimen frankistaren totalitarismoa eta Elizaren joko bikoitza salatzeko, eta Estatu barneko nazio zapalduen defentsa egiteko baliatu zen Erresistentzia Solasaldiez. Lehenengo ekinaldi haren ondoren (1948an egindako lanen emaitza ikusita, beraz), 1949an berriro zuzendu zen euskal oposizioa solaskideengana, jardunaldien anbiguitateak argitara ekarri nahiz:
Les Conversations 1948 n'apportèrent pas aux Basques une virgule de liberté, et pour cause. Ce n'était pas des libertés ce que les organisateurs cherchaient mais des appuis pour Franco dans le champ du catholicisme mondial. De façon analogue, le Basque sait bien que les Conversations 1949 ne lui apporteront pas le moindre particule de fraternité. Il connaît bien Franco [...]. Il fallait dire tout cela et cela est dit. Nous vous saluons, Messieurs les assistants aux Conversations Catholiques Internationales; nous remercions de tout cur ceux d'entre vous qu'avez prouvé être à la hauterer [sic] de votre tâche, et prions que Dieu préserve vos patries respectives de ces grand fléaux de la religion qu'on contemple rarement isolés et que s'appellent: Église protégée, Pharisaïsme et Dictature («Le thème central des Conversations» hasten den txostenean, 1949).
Kritika hauek aintzakotzat hartuak izan ziren, Euskal Herriko kristau-demokratekin Idazkaritzak aski hurbiltasun sozial eta politiko bazuelako, alde batetik, eta, bestetik, beroriekin Euskal Herrian aurrez aurreko topaketa txarrik ere nahi ez zelako noski, baina baita nazioartean eskuak garbi nahi eta behar zirelako ere (izan ere, jelkideek ate irekiak zituzten, orduan, Europan). Santamariaren ondoko testu honek argitzen digu nola jokatu zuen Idazkaritzak:
Para tranquilizar al grupo sacerdotal, que estaba en contacto con la Resistencia vasca, sobre la imparcialidad con que actuaban y querían actuar las Conversaciones en materia política, no sometiéndose en modo alguno a directrices gubernamentales, convinimos con ellos en que se invitaría como conversador a alguna persona de su confianza. Este fue el sacerdote vizcaíno D. Gabriel de Manterola quien desde el año 50 [...] participó en todas las sesiones de las Conversaciones, aunque como es natural no [se] hizo pública por ninguna de las dos partes la conexión que existía entre el P. Manterola y el grupo sacerdotal afín a la Resistencia vasca (Artxiboan, 1949ko karp.: «Papeles remitidos a cada uno de los conversadores por la Resistencia Vasca durante las Conversaciones de 1949»).
Abertzaleekin jokabide hori mantendu arren, euskal abertzale guztiek ez zuten, nonbait, Solasaldiekiko mesfidantza berehala galdu (artean, 1951 arte, zinezko partaidetza kualifikaturik ezin izan zutelako, agian?). Euskadi Irrati klandestinoan Joan de Arandiak honela hasi zuen goian aipatutako La Voz-en editorialari egin zion iruzkina:
Los que patrocinan estas Conversaciones con el apoyo económico de Franco, nos dicen que el propósito que les da existencia y vida, es estrechar la cooperación entre los católicos en la política internacional, cambiando ideas e impresiones sobre las materias de más candente actualidad. Efectivamente la oportunidad del tema escogido para este año no se puede poner en duda (OPE, 1.120. zk., 1951-10-16. Supplément du nº 340 du 1/10/1951).
Urteak —eta Gerra Hotzeko aldakuntza politikoek ekarri zuten etsipena— behar izan ziren euskal abertzaleen aldetik Solasaldiek onarpen zabalagorik izan zezaten; baina, Agustin Miner-ek berrikitan esan digunez (1993-05-24), azken buruan abertzaleek Erregimenaren aurkako azalpen bezala ere ikusi izan zituzten Solasaldiak.
Katolikoen beste barruti batean —integrismo ideologiko-politikoan, esan nahi dut— ez zen eboluzio bera ezagutu. Santamariaren ohar batean gogoratzen denez (Artxiboan, 1954ko karp.), ugariak izan ziren Solasaldiei integrismo katolikotik egin zitzaizkien erasoak, «maritainzaleak» zirela salatuz. Kritika haietatik ez da paperketa handirik gorde artxiboan; baina bada giro zurrun eta erasotzaile hura ezagutzeko zerbait (Salta-n Hervé Le Lay-k argitara emana, 1954):
Pese a numerosas y vigorosas oposiciones, sobre todo en el extranjero, Maritain continúa disfrutando de su primitiva fama. Este anacronismo constituye una estafa intelectual y moral, un escándalo inaudito, perjudicial a la misión redentora de la Iglesia y favorable a todas las actividades ocultas o manifiestas de la Revolución. Es menester, pues, quitarle a Maritain su máscara. Esto ya se hizo. Pero una inmensa y verdadera conjuración arroja silencio sobre los esforzados luchadores (Artxiboan, 1954ko karp.: «Santiago Maritain no es ya Filósofo Católico ni Tomista»).
Ondoren, artikulugileak hainbat teologoren urak eraman nahi ditu bere errotara, batzuk Donostian solaskide izanak, gainera: Razón y Fe-ko E. Guerrero eta Civiltà Cattolica-ko Messineo jesuiten ideiak, esate baterako. Integrismo honen ikusbidetik, Solasaldiek nabarmenki erakutsi zuten beren aurpegi «maritainzalea»:
Otra prueba de la conspiración maritainista mundial ha de hallarse en las Conversaciones Cath. Int. de San Sebastián (España). Estas conversaciones anuales, en un principio católicas, es decir universales, no lograron hasta hoy librarse del monopolio liberal. Los intelectuales católicos antiliberales se ven rechazados de estos encuentros por el juego mecánico e irresistible de discriminación [...]. El director de estas «Conversaciones» y de la revista correspondiente «Documentos», es Carlos Santamaría, hombre muy liberal, maritainista, adversario decidido de la nueva España, como se puede comprobar en cualquier artículo de su mano. Basta con leer por ejemplo aquí en Argentina, el que publicó Criterio de 27 de mayo de 1954, bajo el título: «El Problema de la intolerancia en el Catolicismo español» [...].
En las Conversaciones de 1954, Maritain estuvo presente en San Sebastián, no física sino ideológicamente por las citas que hicieron de él varios discípulos. Nombremos a título de ejemplos al Padre Agustín Léonard, O.P., [...], al Padre Ángel de Arín, S.J. (Artxiboan, 1954ko karp.).
Esan dezadan, bukatzeko, orri integrista hau Estatu espainoleko seminarioetara iritsi ohi zela, eta orrialdeok Arantzazun irakurtzeko aukerarik izan nuela urte batzuk geroxeago, betiere Maritaini erasoz, berau behin betiko begitan hartua baitzuen integrismoak.
Apaiz buruberoren baten orri salatarietan ez ezik, mesfidantza intelektualak jende jantziagoetan ere indarrean zeuden, eta Idazkaritzak, horregatik ere, ongi zaindu behar izan zuen Solasaldietara deitu nahi zituenen urteroko zerrendak, orri argentinarrak salatu nahi zituen bereizkerietan erori gabe.
El sistema de bsqueda busca una sucesin de letras dada (no funciona con lematizador y no realiza anlisis lingstico).
Busca las formas que comienzan con la sucesin de letras dada, y no contempla dicha bsqueda en interior de palabra (el resultado de la bsqueda barc ser barca, barcos, Barcala, Barcelona, barcelonesa..., pero no embarcacin, embarcarse...).
Se pueden buscar sucesiones de palabras (pacifismo cristiano, por ejemplo, o partido comunista francs).
Es posible especificar el corpus: solo en textos en castellano / solo en textos en euskera / en todos los idiomas (euskera, castellano y francs).