Saturnoko ekaitz erraldoiaren misterioa argitu da

Dagoeneko badakigu zergatik sortzen diren Saturnoko ekaitz erraldoiak. AEBko eta Europako espazio-agentzien (NASA eta ESA, hurrenez hurren) Cassini espazio-ontziak bidali dituen irudiei, ekaitzaren ordenagailu bidezko modeloei eta haren hodeien azterketari esker, Euskal Herriko Unibertsitateko Planeta Zientzien Taldeak ekaitz horien portaera lehendabizikoz azaltzea lortu du. Enrique García Melendo ikertzailea Fundació Observatori Esteve Duran – Institut de Ciències de l'Espai-ko kide da, eta haren zuzendaritzapean idatzitako artikulua Nature Geosciences aldizkarian argitaratu dute.

Gutxi gorabehera Saturnoko urte bakoitzean behin —Lurreko 30 urte dira— eraztun-planetan ekaitz erraldoi bat sortzen da, eta haren atmosferaren itxurari eragiten dio horrek eskala globalean. Ekaitz erraldoi horiek planetaren atmosferan izaten duten itxura dela eta, orban zuri handi deritze. Horrelako baten lehen behaketa 1876an egin zen; 2010eko Orban Zuri Handia, berriz, behatu den seigarrena izan da. Kasu horretan, Cassini espazio-ontziak egitura meteorologiko itzel horren oso bereizmen handiko irudiak lortu ahal izan zituen. Ekaitzaren abiapuntua hodei zuri txiki bat izan zen, Ipar hemisferioko erdialdeko latitudeetan distiratsua zen hodei bat; azkar handituz joan zen, eta aktibo egon zen zazpi hilabete baino gehiagoan. Denbora horretan, hodei zurien nahaspila bat sortu zen, eta hedatu egin ziren harik eta milaka milioi kilometro karratu hartzen zituen hodei-eraztun zurrunbilotsu bat eratu arte. Planeta Zientzien Taldeak duela bi urte aurkeztu zuen ekaitzaren lehen azterketa, eta Nature aldizkariaren azalean atera zen 2011ko uztailaren 7ko zenbakian. Orain, lan berri honetan, fenomenoaren ezkutuko sekretuak argitu dituzte, Orban Zuri Handiaren 'burua' edo 'fokua' xehetasunez aztertuz.

Astronomo-taldeak Cassini zundak hartutako irudiak aztertu zituen, ekaitzaren 'buruko' haizeak neurtzeko, foku hartan sortu baitzen jarduera. Eskualde hartan, ekaitzak eta inguruko atmosferak elkarri eragiten diote, eta haize jarraitu oso bortitzak eratzen dira, orduko 500 km-ko abiadurako balio tipikoak. "Ez genuen espero halako zirkulazio bortitzik ekaitza garatzen den eskualdean; ekaitzaren eta planetaren atmosferaren arteko interakzio bereziki bortitzaren sintoma da hori", azaldu du Enrique Garcíak. Era berean, zehaztu ahal izan dute hodeiek 40 km gora egiten dutela planetaren beraren hodeien gainetik.

Beste fenomeno meteorologiko batzuk eragiten dituzten mekanismoei buruzko informazioa

Azterketak fenomenologia horrek sortzen duen mekanismoa argitzen du. Zientzialari-taldeak ekaitza ordenagailu batean erreproduzi zitzaketek modelo matematikoak diseinatu zituen, eta, haien bidez, ekaitz erraldoiaren portaeraren eta iraupen luzearen azalpen fisiko bat eman zuten. Kalkuluen arabera, ekaitzaren fokua sakona da, 300 km hodei ikusgaien gainetik. Ekaitzak gas hezeko kantitate itzelak garraiatu zituen ur-lurrun eran planetaren geruzarik gorenetara, eta hodei ikusgaiak sortu ziren eta energia-kantitate handiak askatu. Energia-injekzio horrek eta Saturnoko haize nagusiek elkarri eragin zioten, eta 500 km/h-ko abiadurako haizetea sortu zen. Halaber, azterketan ikusi zen ekaitzaren jarduera izugarria izan arren ez zela gai izan Lurreko paraleloen norabide berean etengabe jotzen duten planetako haize nagusien erregimena nabarmen aldatzeko; baina interakzio bortitza gertatu zen. Ordenagailu bidez egin ziren kalkuluen zati garrantzitsu bat Centre de Serveis Científics i Acadèmics de Catalunya (CESCA) eta Institut de Ciències de l'Espai (ICE) erakundeetako informatika-laguntzarekin egin ziren.

Saturnoko ekaitz erraldoi horiek sorrarazten dituzten prozesu fisikoak ezagutzeko jakin-minaz harago, fenomeno horien azterketak aukera ematen du meteorologiaren eta Lurreko atmosferaren portaeraren azterketan erabiltzen diren modeloak hobeto ezagutzeko, laborategian simulatu ezin den oso ingurumen desberdin batean. "Saturnoko ekaitzak, neurri batean, Lurrean antzeko fenomeno meteorologiko bortitzak sorrarazten dituzten mekanismo fisikoen probaleku apartak dira", azaldu du Agustín Sánchez Lavegak, UPV/EHUko Planeta Zientzien Taldeko zuzendariak.