UPV/EHUko Zientzia Planetarioen Taldeak, Agustín Sánchez Lavega irakasleak zuzenduta, Nature Astronomy aldizkarian argitaratu ditu Saturnon sortu diren iraupen luzeko ekaitz handi batzuei eginiko segimenduari buruzko emaitzak.

Sánchez Lavegaren lana “A complex storm system in Saturn’s north polar atmosphere in 2018” izenburupean argitaratu da. Bilboko Ingeniaritza Eskolako Teresa del Río Gaztelurrutia, Jon Legarreta eta Ricardo Hueso irakasleen laguntza izan du, bai eta atzerriko zientzialari ugarirena ere.

Astronomo brasildar amateur batek ikusi zuen lehen aldiz, 2018ko martxoaren 29an, orban zuri distiratsu bat Saturno planetaren diskoan, ipar polotik gertu. Egun gutxi batzuen buruan, orbana hazi egin zen, eta 4.000 km-ko luzera hartu zuen. Horrela, planeta eraztundunaren diskoko ezaugarri nagusia bihurtu zen. Bi hilabete inguru geroago, beste orban bat agertu zen iparralderago eta, ondoko hilabeteetan, baita hirugarren eta laugarren orbanak ere, ipar polotik askoz gertuago, Saturnoko hexagono ezagunaren mugan bertan. Behaketetan inoiz ez zen halakorik ikusi ordura arte.

Orbanak desplazatu egin ziren hilabete horietan, abiadura desberdinean, Saturnon ekialdera eta mendebaldera doazen jet korronte atmosferikoek bultzatuta. Horien indarra latitudearen araberakoa da. Lehen orbana, hegorago zegoena, 220 km/h-ko abiaduran mugitzen zen ekialderantz; iparrerago zegoena, aldiz, 20 km/h-ko abiaduran desplazatzen zen mendebalderantz. Horren ondorioz, elkarrekin topo egin, elkarren albotik igaro eta elkarri eragiten zioten, eta perturbazio atmosferikoak sortu, zeinak Saturnoko ipar polo osora zabaldu baitziren.

Orbanen ezaugarriei erreparatuta, badirudi konbekzioz sortzen direla beheko ur hodeietan, ikusten diren hodeien azpitik 200 km ingurura.  Gas heze eta beroak bizkor egiten du gora Saturnoko hidrogenozko atmosfera arinean, eta teleskopioz ikusten ditugun amoniakozko hodei dentsoak sortzen dira.  «Lehen aldiz ikusi dugu horrelako fenomeno bat: hainbat ekaitz latitude desberdinetan. Orain arte ekaitz txiki isolatuak bakarrik ikusi ditugu, edo Orban Zuri Handi deritzen ezohiko ekaitz erraldoiak», dio azterlana zuzendu duen Agustín Sánchez Lavega irakasleak. Harrigarria bada ere, lehen ekaitza zurrunbilo zikloniko baten barnean sortu zen, aurkikuntzaren aurretik Cassini espazio ontziak, suntsitu baino lehen, lortu zituen irudien azterketaren bidez ondorioztatu denez.

Iraupen eta intentsitate handiko ekaitzak

Ekaitz horien simulazioak egiteko sortu diren ereduen arabera, ekaitz txikiek baino energia gehiago eta erraldoiek baino energia gutxiago dute, baina ez dakigu zer mekanismok ahalbidetzen duen latitude desberdinetan sortzea eta, batik bat, nola irauten duten horrenbeste. «Lurrean, gisa horretako ekaitzek egun batzuez iraun dezakete asko jota; Saturnon, ordea, lehen orbana zazpi hilabetean baino gehiagoan egon zen aktibo» dio Sánchez Lavegak. Gainera, ekaitz berriak, ipar hemisferioan baino ez dira behatu (ez dira inoiz ikusi hego hemisferioan), Orban Zuri Handiak bezala, eta sortu ere badirudi horien antzeko erritmoan sortzen direla: bat 30 edo 60 urtean behin.

Saturno, gainerako planeta atmosferadunak bezalaxe, laborategi natural bat da. Bertan, gure planetan ere gertatzen diren fenomeno meteorologikoak azter ditzakegu eta horiek azaldu eta aurreikusteko modeloak probatu ditzakegu, muturreko egoeretan.

Azterlana egiteko nazioarteko eragile askoren arteko lankidetza izan dugu: Cassini misio espaziala, planetaren orbitan izan zena 2017ko irailera arte; Hubble espazio teleskopioa, Calar Altoko behatokian instalatuta dagoen UPV/EHUren PlanetCam kamera eta behatzaile amateurren sare handi bat, haien irudiek asko lagundu baitute fenomenoaren eguneroko bilakaera jarraitzen. 

Argazki oina

2018ko Saturnoko ekaitz polarra. Goiko panelean ageri da Hubble espazio teleskopioaren bidez 2018ko ekainaren 6an lortutako planetaren irudi osoa. Ipar poloaren gaineko koadroko 1 eta 2 zenbakiek hodei zuri gisa ikusten diren bi ekaitz nagusiak markatzen dituzte. Beheko panelaren goiko zatian espazio teleskopioaren bidez behatutako ekaitz berberak erakusten dira planisferio batean proiektatuta, eta panel beraren beheko sekuentzian bi ekaitzen arteko eraginak erakusten dira, ordenagailuz eginiko simulazioaren arabera. Zenbakiak ekaitzen identifikatzaileak dira.

Artikulua astelehenean, urriak 21, argitaratuko da 17:00etan helbide honetan:

https://www.nature.com/articles/s41550-019-0914-9

Erreferentzia bibliografikoa

A. Sánchez-Lavega, E. García-Melendo, J. Legarreta, R. Hueso, T. del Río-Gaztelurrutia, J. F. Sanz-Requena, S. Pérez-Hoyos, A. A. Simon, M. H. Wong, M. Soria, J. M. Gómez-Forrellad, T. Barry, M. Delcroix, K. M. Sayanagi, J. J. Blalock, J. L. Gunnarson, U. Dyudina, S. Ewald.

A complex storm system and a planetary-scale disturbance in Saturn’s north polar atmosphere in 2018

Nature Astronomy, 2019ko urriaren 21a

DOI: 10.1038/s41550-019-0914-9

Egileen lana UPV/EHUn:

Agustín Sánchez Lavega UPV/EHUko Fisikako katedraduna da, bai eta GCP planetologiako lantaldearen zuzendaria eta 2016ko ikerketako Euskadi Sariaren irabazlea ere. Jon Legarreta, Ricardo Hueso eta Teresa del Río Gaztelurrutia irakasle titularrak dira eta Santiago Pérez ikertzaile doktore iraunkorra da. Guztiak ere GCPko kide dira.