Aurten edo beranduenez 2025ean Euskadin sortu nahi den karbonoaren borondatezko merkatua proiektu berritzailea da, basogintza-sektoreak berak (Euskadiko Basogintza Elkarteen Konfederakundeak) bultzatua eta estatuko hainbat unibertsitatek babestua (Valentziako Unibertsitate Politeknikoa, Zaragozako Unibertsitatea, Gironako Unibertsitatea eta Euskal Herriko Unibertsitatea), bai eta enpresa teknologikoek (Elkarmedia) eta PEFC ziurtagiri-sistemak ere, nazioartean gehien ezarritako baso-ziurtapeneko sistema baita.

"Euskadin sortu nahi den CO2 merkatu boluntarioaren proiektuaren, zeina Eusko Jaurlaritzak ( % 25) eta FEADER funts europarrak ( % 75) finantzatzen duten, helburua da lankidetzarako laguntzen bidez, euskal basoek karbonoa xurgatzeko duten gaitasuna handitzea, abiapuntuko oinarrizko mailari dagokionez lehendik dauden baso-masek xurgatzeko duten gaitasuna modu egiaztagarrian handitzera bideratutako kudeaketa baten bidez; izan ere, araudiak eskatzen du karbono-harrapaketaren zenbatekoa handitzea jarduketaren aurreko mailarekin alderatuta (gehigarria deiturikoa)", azaldu du Inmaculada Astorkiza UPV/EHUko Ekonomia eta Enpresa Fakultateko irakasle eta proiektuaren ekonomiako unibertsitateen arteko taldeko ikertzaile nagusiak.

Euskadiko Ziurtatutako Azalera Osoa 107.477 hektareakoa (ha) da, eta eskaintza hasieran osatzeko ahalmena du. Eskaintza horren ia erdia titulartasun pribatukoa da, basoen jabe txiki eta ertainak ( % 49,1), eta 86 zuhaitz-espezie baino gehiagok osatzen dute (pinua, eukaliptoa, gaztainondoa, haritza...). "Pentsatzekoa da ekimen honek baso-jabe berriak bultzatuko dituela Kudeaketa Iraunkorreko Plan Teknikoak egitera, eta ziurtagiri honen bidez (sine qua non baldintza) borondatezko merkatuan parte hartu ahal izango dutela", adierazi du Astorkiza irakasleak.

Era berean, borondatezko merkatua abian jartzeak dakartzan onura nagusietako batzuk aipatzen ditu: “alde batetik, baso-jabeei diru-sarrera gehigarri osagarriak sortzen dizkie, eta kudeaketa iraunkorraren bidetik jarraitu behar izatea sustatzen du; era berean, karbonoaren baso-kudeaketak tokiko enplegu berriak sortzen ditu landa-eremuetan. Bestetik, enpresa parte-hartzaileen Erantzukizun Sozial Korporatiboa (ESK) hobetzen du, haien ospea handitzen du eta marka-irudia hobetzen du Euskadin eta beste autonomia-erkidego batzuetan”.

Proiektuaren bideragarritasuna eta zabaltasuna ebaluatzeko helburuarekin, Astorkiza doktoreak zuzentzen duen taldeak merkatuaren eskariaren potentziala aztertu du, enpresen sektore eta tamaina aniztasuna kontuan hartuta. Euskadiko ia 30.000 enpresa zehaztu ditu, mikroenpresa, enpresa txiki eta ertain eta konpainia handi gisa sailkatuta.

Okertzeko arriskua badago ere, Astorkiza doktorearen arabera, "datuak atarikoak” direlako, basoa batez beste 4,1 t CO2 biltzen ariko litzateke hektarea eta urte bakoitzeko Euskadin, gaur egun 396.191 ha dituela kontuan hartuta, 1.624.392 t CO2/urte izango litzateke, hau da, Euskal Autonomia Erkidegoko Berotegi Efektuko Isurketen Inbentarioan jasotako 17,5Mt CO2/urte kopuruaren % 9.

Landaketa berrietarako borondatezko merkatuko prezioak nahiko aldakorrak dira, baina 30-45 €/ t CO2 artekoak dira berrikusitako kasuetan, nahiz eta merkatu horiek ez duten ziurtagiri estandarrik, eta ez duten klima-aldaketara egokitzeko baso-praktikarik jasotzen, ezta karbonoaren kostu soziala aintzat hartzen ere. Baina beste leku batzuetan egindako merkatu boluntarioen esperientziak eta hemen ezarri nahi dena desberdinak dira. Lehenengoetan, saltzen den karbonoak berme gutxiago ditu (kalkulatutako zenbatespenak errealitatean betetzen direla), ez baitago kontrolatuta, ezta ziurtagiriaren bidez egiaztatuta ere.

Euskadin egin nahi dena, berriz, 5 urtean behin egiaztatzen du AENORek, eta egiazkotasun-berme guztiekin ateratzen da merkatura. "Euskadin merkaturatu nahi den karbonoak baldintza osoagoak, zorrotzagoak eta egiaztatuagoak betetzen dituenez, gure basogintza-sektorearen eskaintzaren kalitatearekin hobeto egokitzen den irteera-prezioa lortu behar da, produktu horrengatik euskal enpresak ordaintzeko prest daudela adierazten duen inkesta baten bidez", aurreratu du Astorkizak.

Merkatu arautuarekiko aldeak

Gero eta premiazkoagoak diren ingurumen-erronkek mehatxatzen dute mundua, klima-krisiari aurre egiteko konponbideen bidez berritzeko beharra sortzen da. Testuinguru horretan sortu ziren karbonoaren lehen merkatuak berotegi-efektuko gasen (BEG) emisioak murrizteko tresna gisa. Gaur egun, bi motatako CO2 merkatuak daude, desberdinak eta paraleloak: (1) berotegi-efektuko gasen isurketen gehieneko muga ezartzen duen nahitaezko merkatu/arautua, isuri handiko sektore jakin batzuetako enpresa bakoitzarentzat, eta enpresa horiek berotegi-efektuko gasen isuriak murriztera bultzatzen saiatzen dena. Kasu batzuetan, teknologia garbiak erabiltzen dira, eta aldez aurretik esleitu zaizkien eta inbertsioa egin ondoren libre geratzen diren kutsatzeko eskubideak merkaturatzen dira; beste batzuetan, teknologia garbietarako aldaketa garestia da, beste enpresa-talde garbiak askatutako kutsatzeko eskubideak erosten baititu; eta (2) borondatezko merkatuan, karbono-kredituak ematen dira, CO2 isuriak xurgatzeko proiektuetan oinarrituta eta sektore eta erakunde publiko eta pribatu guztiei irekita, baita herritarrei ere, beren karbono-isuriak (aztarna) konpentsatu eta beren ekintza klimatikoaz arduratu nahi baitute.

Bi merkatuetan transakzioaren xedea itxuraz bera da, karbonoa; baina araututako lehen merkatuan sektore ekonomiko horietako enpresek beren jarduerarekin (kutsadura) atmosferara isurtzen duten karbonoa da, normalean "isurpen-eskubidea/-bonoa" deitzen zaiona; bigarren merkatu-motan, aldiz, "karbono-kreditua" deritzon karbonoa da saltzen dena, xurgatua edo atmosferatik erretiratua (deskontaminazioa). Euskadin sortu nahi den CO2aren borondatezko merkatuaren proiektua bigarren mota horretakoa da, eta euskal basoek karbonoa xurgatzeko duten gaitasuna handitzera bideratuta dago, abiapuntuko oinarri-mailari dagokionez lehendik dauden baso-masek xurgatzeko duten gaitasuna modu egiaztagarrian handitzera bideratutako kudeaketa baten bidez. Izan ere, araudiak eskatzen du karbono-harrapaketaren zenbatekoa handitu egin behar dela jarduketaren aurreko mailarekin alderatuta (gehigarri deiturikoa). Aldiz, Espainiako Estatuan garatzen ari diren borondatezko merkatuen gainerako esperientziak gertaera natural kaltegarriek (suteak normalean) utzitako edo kaltetutako eremuak basoberritzean oinarritzen dira.

2050. urteari begira EBren deskarbonizazioa bultzatu nahi duten Europako asmo eta politiken ondorioz, Europan nekazaritzaren eta basogintzaren sektorean karbonoa ezabatzea bermatzeko ekimenak garatzen ari dira. "Sortu nahi den karbono-kredituen borondatezko merkatuak zuhaitzetako fotosintesi-prozesuetan du jatorria, baina prozesu biologiko horrek harrapatutako karbonoa ez da erraz behatu edo kuantifikatu daitekeen ‘ohiko’ ondasun edo zerbitzua. Horregatik, bertan parte har dezaketen eragileek (basogintzakoek alde batetik eta enpresek bestetik) zailtasunak dituzte xurgatutako karbono-transakzioei heltzeko eta, ondorioz, merkatu horretan parte hartzeko", nabarmendu du.

Basoek xurgatutako karbonoaren neurketa zientziaren eta teknologiaren laguntzarekin eta informazio hori inplikatutako eragileei eta gizarte osoari eskualdatuta soilik amaitu daiteke. Gainera, merkatuaren sinesgarritasuna Basoko sistema (unibertsitateen arteko talde honek parte hartzen duen proiektua) bezalako tresnak sortzearen mende dago, jarraitutako prozesuaren eta, batez ere, emaitzen kalkulua, monitorizazioa eta egiaztapena integratzen dituztenak.

Hala, Astorkizak parte hartzen duen taldeak Basoko izeneko sistema hori prestatu du, euskal basoek karbonoa xurgatzeko duten gaitasuna handitzeko, karbonoa modu eraginkorragoan kudeatuz. Bost moduluk osatzen dute:

(i) kalkulua eta balorazioa, bai helburu horretarako proposatutako xurgapen-alternatiba bakoitzaren karbono-xurgapena, bai alternatiba bakoitzari lotutako kostuak eta onurak, basozainari jarraitu beharreko bideari buruzko erabaki arrazional eta eraginkorrak hartzeko aukera emanez; (ii) ebaluazio-erakunde independente batek (adibidez: AENOR) lortutako prozesua eta emaitzak (urteko xurgapen errealak) egiaztatuko dituen ziurtagiria, emandako PEFC_+C ziurtagiriaren babespean egiten diren transakzioei bermeak emanez; (iii) baso-titular bakoitzak borondatezko merkatuan merkaturatu ditzakeen "karbono-ziurtagirien" erregistro publikoa; (iv) plan bakoitzeko "karbono-kredituak" kontabilizatzea: kreditu osoak, kreditu egiaztatuak, kreditu erabilgarriak, kreditu erabiliak, aurreikusiak, etab., eta (v) "karbono-kredituak" borondatezko merkatuan transakzioa. Merkatuak honako hauei buruzko informazioa jasotzen du: salerosketaren barne-mekanismoa, salgai dauden "karbono-kredituen" kopurua, "karbono-kredituaren" prezioa, alderdien pizgarri ekonomikoak ezartzen dituen kontratua, kontratatzaileen eskubide eta betebeharrekin batera, etab.

UPV/EHUko irakasleak ondorioztatu duenez, Basoko Sistemak "eraginkortasun handiagoa bermatzen du basoetako karbono-atzipenean"; izan ere, hainbat arintze-politika barneratzen eta konbinatzen ditu, hala nola: tresna ekonomikoak (merkatuak eta karbono-prezioak), kontrol- eta egiaztapen-tresnak (bost urtean behin egiten dira PEFC_+C ziurtagiriaren esparruan), eta ekintza kolektiboko tresnak (basogintzakoen eta enpresen arteko lankidetza-kontratuak, alderdien pizgarriak zein zigorrak jasotzen dituztenak, betetzen ez badira).